ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
Την Κυριακή, 15 Οκτωβρίου 1944, πριν καλά-καλά κλείσουν τρία 24ωρα από την απελευθέρωσή της Αθήνας, ο λαός χτυπήθηκε από τον ντόπιο φασισμό: 7 νεκροί και 94 τραυματίες είναι ο απολογισμός της άνανδρης επίθεσης που έγινε κοντά στην Ομόνοια από ταμπουρωμένους σε ξενοδοχεία (Έλληνες) φασίστες, ενάντια στον άοπλο αθηναϊκό λαό που γιόρταζε την απελευθέρωσή από τους Ναζί.
Ήταν η πρώτη οργανωμένη επίθεση κατά του λαού, το πρώτο μεταπελευθερωτικό αιματοκύλισμα στην Αθήνα… Ο ΕΛΑΣ ήταν τότε πανίσχυρος: στην ύπαιθρο κυνηγούσε τον εχθρό απελευθερώνοντας πόλεις και χωριά, ενώ μέσα στην πρωτεύουσα διέθετε 20.000 άντρες. Όταν έγινε το αιματηρό επεισόδιο, δυνάμεις του ΕΛΑΣ κινήθηκαν όχι για να συλλάβουν τους δράστες, αλλά για να συγκρατήσουν το αγανακτισμένο πλήθος, πριν ακόμα φτάσουν οι Άγγλοι και ισχυρές δυνάμεις της αστυνομίας…
Ήταν η πρώτη οργανωμένη επίθεση κατά του λαού, το πρώτο μεταπελευθερωτικό αιματοκύλισμα στην Αθήνα… Ο ΕΛΑΣ ήταν τότε πανίσχυρος: στην ύπαιθρο κυνηγούσε τον εχθρό απελευθερώνοντας πόλεις και χωριά, ενώ μέσα στην πρωτεύουσα διέθετε 20.000 άντρες. Όταν έγινε το αιματηρό επεισόδιο, δυνάμεις του ΕΛΑΣ κινήθηκαν όχι για να συλλάβουν τους δράστες, αλλά για να συγκρατήσουν το αγανακτισμένο πλήθος, πριν ακόμα φτάσουν οι Άγγλοι και ισχυρές δυνάμεις της αστυνομίας…
Έτσι ξεκινούσε το αφιέρωμα του περιοδικού “Αντί” (1975) σε μια όχι και τόσο γνωστή πτυχή της, πριν την επίσημη έναρξη του εμφυλίου περιόδου, ιστορίας. Οι Γερμανοί αποχωρούν ηττημένοι από την Αθήνα, το ΕΑΜ είναι παντοδύναμο και ο ΕΛΑΣ, ο απελευθερωτής της Ελλάδας Λαϊκός Στρατός τραγουδιέται από τα χείλη της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού. Η παράθεση των ντοκουμέντων, όπως αποτυπώθηκαν στις ΕΑΜικές εφημερίδες, καταγράφουν από τη μια τις προθέσεις της ντόπιας και ξένης πλουτοκρατίας και των Άγγλων να μην παραχωρήσουν την εξουσία στις λαϊκές δυνάμεις, τη βαρβαρότητα με την οποία έκαναν πράξη αυτές τις προθέσεις τα αδίστακτα όργανά τους (φασίστες εθνοκάπηλοι δωσίλογοι συνεργάτες των καταχτητών και άλλα εγκληματικά κατακάθια) και από την άλλη τη λαθεμένη πολιτική του ΕΑΜ και του βασικού και κύριου αιμοδότη του, του ΚΚΕ, να επιδιώκει συνεννόηση με αυτούς που στη συνέχεια θα οδηγήσουν την κατάσταση στον εμφύλιο.
Ακολουθούν αποσπάσματα από το σχετικό δημοσίευμα.
ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ
Αλλά, εκείνη ή Κυριακή ήταν γεμάτη προκλητικά αιματηρά επεισόδια – από την πλευρά των φασιστών, φυσικά. Το ΕΑΜ, με έγγραφό του στην Κυβέρνηση, κατήγγειλε επίσημα τα εξής (εφ. «Μάχη», όργανο τής «Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας» (ΕΛΔ) του Η. Τσιριμώκου, 16.10.1944):
«Λαμβάνομεν την τιμήν να Σας γνωρίσωμε ότι:
1. Σήμερα το μεσημέρι στις μία και τέταρτο οι ένοπλες ομάδες των Εθνικών οργανώσεων, μέσα στις οποίες καθώς είναι γνωστό κρύβονται κακοποιοί δοσίλογοι και εγκληματίες πολέμου, με χειροβομβίδες, αυτόματα όπλα, κλπ. πυροβόλησαν από τα μπαλκόνια των ξενοδοχείων στα οποία είνε εγκατεστημένες (συγκεκριμένα από τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μέγα Εθνικό» και «Παλλάδιον» της οδού Πανεπιστημίου) εναντίον του πανηγυρίζοντος λαού. Υπάρχουν νεκροί και τραυματίες.
Σε συνέχεια αναφέρουμε ότι στο ξενοδοχείον «Μπάγκειον» της πλατείας Ομονοίας εγκαταστάθηκε η γνωστή εγκληματική γκεσταπίτικη ομάδα του Παπαγεωργίου.
Από το Ξενοδοχείον «Μητρόπολις» της οδού Σταδίου άλλη ομάδα συμμοριτών πυροβόλησε, σήμερα, εναντίον αόπλου λαού.
Από μέγαρο τής οδού Αμερικής, στο οποίο είνε εγκατεστημένος ο 20ος Λόχος της δήθεν πατριωτικής οργάνωσης PAN, πυροβόλησαν εναντίον των διαδηλωτών και συνέλαβαν τρεις Έλληνες πολίτες, τους οποίους και κράτησαν για αρκετή ώρα.
Στις δώδεκα παρά δέκα, μπροστά στο «Αττικό», οπλισμένοι άνδρες της ΠΕΑΝ πυροβόλησαν και τραυμάτισαν ένα άτομο μπροστά στα μάτια των Γ. Κωστοπούλου, Νικίου 22, και Λυκογιάννη Δημητρίου, Σοφοκλέους 13.
Ένας ένοπλος τής οργάνωσης X, γνωστής για τις δολοφονικές της ενέργειες, σκότωσε Έλληνα πατριώτη.
Στις μία παρά τέταρτο, στην αρχή της οδού Σίνα, απέναντι από την Ακαδημία, από τον καταυλισμό της ΕΒΕΝ ένας από τους φρουρούς της κεντρικής πόρτας πυροβόλησε και τραυμάτισε έναν περαστικό στο πόδι.
Εις τας τρεις και μισή ένοπλοι από το ξενοδοχείο «Ερμής», της γωνίας Πανεπιστημίου και Μπενάκη. πυροβόλησαν, από το παράθυρο του πρώτου πατώματος, έναν περαστικό. Από το ίδιο ξενοδοχείον έριξαν δυο χειροβομβίδες μπροστά στην πόρτα του καφενείου «Ολύμπια» (γωνία Μπενάκη και Φειδίου). Τραυματίστηκαν τρεις περαστικοί.
Κατόπιν όλων αυτών των παραβάσεων και των προκλήσεων της ησυχίας και της ασφαλείας των Αθηνών, Σας παρακαλούμε να διατάξετε τα αρμόδια όργανα να λάβουν τα ανάλογα μέτρα για τη διάλυση των ενόπλων αυτών ομάδων, που αποτελούνται από τους εγκληματίες της Χασιάς, τους δολοφόνους της Ειδικής Ασφαλείας και από κάθε είδους κακοποιά στοιχεία.
Παρακαλούμε να σημειώσετε ότι η κυκλοφορία εις τα κεντρικό-τερα σημεία της πόλεως έχει γίνει πρόβλημα, εξ αιτίας του ότι αυτοί, που αναφέρομε παραπάνω, έχουν εγκατασταθή σ’ όλα τα κεντρικά κτίρια και ξενοδοχεία της Αθήνας.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ – ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΟ ΛΑΟ».
Η καταγγελία έγινε στην κυβερνητική Επιτροπή (Φ. Μανουηλίδης, Θ. Τσάτσος, I. Ζεύγος), στον Στρατιωτικό Διοικητή, υποστράτηγο Π. Σπηλιωτόπουλο, και στον αστυνομικό διευθυντή Έβερτ.
ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Το σχετικό ρεπορτάζ τής «Μάχης» έχει ως εξής:
«Η αθηναϊκή άσφαλτος λεκιάστηκε χτες από αίμα ελληνικό. Κι’ οι πληγές που έτρεξαν το αίμα αυτό ανοίχτηκαν από βόλια ντουφεκιών που θέλουν να λέγονται ελληνικά. Ο λαός, που ποτές δε λαθεύει, ονομάζει συνοπτικά τούς δράστες των χτεσινών σκηνών δολοφόνους!
Έπειτα από προσεκτική έρευνα δίνουμε αντικειμενική εικόνα των σκηνών αυτών:
Στις 12.45 το μεσημέρι μια διαδήλωση της ΕΣΑΣ κατέβαινε την οδό Πανεπιστημίου. Πέρασε μπροστά από τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μάζεστικ» και «Μέγα Εθνικόν» που είναι εγκατεστημένοι η Ε.Α.Σ.Α.Δ. και άλλαι οργανώσεις και προχωρώντας έστριψε προς την οδό Θεμιστοκλέους.
Την ίδια ώρα φάνηκε ν’ ανεβαίνει από την Ομόνοια άλλη διαδήλωση του ΕΑΜ της Καισαριανής. Μπροστά η σημαία μας και πανώ με εθνικοαπελευθερωτικά συνθήματα και πίσω ο λαός, κυρίως γυναίκες, διαδήλωναν τη χαρά τους και την απόφασή τους πως δε θέλουμε βασιλιά.
Όταν η ουρά της διαδήλωσης της ΕΣΑΣ πέρασε από τον «Ερμή» και πριν ακόμα φτάσει στο ίδιο ύψος η κεφαλή της εαμικής διαδήλωσης που ανέβαινε, όργανα του ΕΑΣΑΔ που βγήκαν από το ξενοδοχείο με τα όπλα «προτείνατε», συνέστησαν βιαστικά στον κόσμο να παραμερίσει. Ήταν αγριεμένοι και στα πρόσωπά τους φαινόταν η απόφαση να κάμουν το κακό… Σε λίγα δευτερόλεπτα έφτασεν η κεφαλή της εαμικής διαδήλωσης ανάμεσα στα ξενοδοχεία των εδεσιτών. Και τότε, χωρίς προειδοποίηση, χωρίς κανείς να προκαλέσει, χωρίς τίποτα να μεσολαβήσει, ακούστηκαν πυκνοί πυροβολισμοί. Οι σημαιοφόροι της διαδήλωσης έπεσαν στην άσφαλτο παρασέρνοντας μαζί και τις σημαίες που βάφτηκαν για μια ακόμα φορά από αίμα του λαού, γνήσιο αίμα ελληνικό. Ταυτόχρονα σχεδόν από τα παράθυρα των ξενοδοχείων έπεφταν χειροβομβίδες στην άσφαλτο για να ξαπλώσουν χάμω κι’ άλλα κορμιά…»
ΓΥΡΙΣΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ;
Και συνεχίζει:
«Γύρισαν πίσω οι Γερμανοί; Ποιοι χτυπούν το λαό; Κατάπληξη ήταν το πρώτο συναίσθημα των θεατών που παρακολουθούσαν. Και οι διαδηλωτές ξαφνιασμένοι έτρεχαν να φυλαχθούν από τις δολοφονικές σφαίρες που με μπαμπεσιά τούς έριχναν οι άνθρωποι του σκοτεινού παρελθόντος.
Σκόρπισαν οι διαδηλωτές και στην άσφαλτο που γυάλιζεν από τη φθινοπωρινή βροχή, είδεν ο κόσμος με φρίκη ξαπλωμένα χάμω πολυάριθμα κορμιά, νεκρών και λαβωμένων. Κι ο σημαιοφόρος μισοσκεπασμένος από τη σημαία του κοίτονταν εκεί μπροστά νεκρός μ’ ορθάνοιχτα τα μάτια γεμάτα απορία…»
«ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΤΙΜΩΡΙΑ»
Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύεται και άρθρο με τίτλο «Δολοφόνοι». Σ’ αυτό, αφού χαρακτηρίζεται σαν «οργανωμένη δολοφονική ενέργεια κατά τού Λαού» η επίθεση των φασιστών, τονίζονται τα εξής:
«Η πραγματικότητα αυτή είναι μία. Η αντίδραση και οι πράκτο-ρες της δεν πέθαναν ακόμη. Η αντίδραση υπάρχει. Οι πράκτο-ρες της κινούνται και δρουν. Ο σκοπός της είναι ένας: Να προκαλέσει άλλη μια φορά τον εμφύλιο σπαραγμό. Ελπίζει έτσι να σωθεί και να επιβάλει ξανά στον τόπο μας το αίσχος του φασιστικού τρόμου και της αντιλαϊκής δικτατορίας, που μας χρειάστηκαν οκτώ χρονών αγώνες και θυσίες για να απαλλαγούμε από το φάσμα τους.
Απέναντι στην κατάσταση αυτή δεν υπάρχει μέση λύση. Υπάρχει ή Εθνική Κυβέρνηση. Εκφράζει την τεράστια πλειοψηφία, την ομόθυμη θέληση τού Λαού. Έχει το καθήκον να κάμει πράξη της τη θέληση αυτή. Να διαλύσει τις φασιστικές οργανώσεις. Να κάμει αδύνατη τη δράση τους. Να αχρηστεύσει τους σκοτεινούς τύπους που κινούνται για να ανατρέψουν τη Λαϊκή Κυριαρχία. Να τιμωρήσει παραδειγματικά τους ενόχους της χθεσινής δολοφονίας.»
Ο υπουργός Γεωργίας I. Ζεύγος, μίλησε για «οργανωμένη πρόκληση» και διαμαρτυρήθηκε γιατί δεν πάρθηκαν έγκαιρα μέτρα «αν και η εγκατάσταση κακοποιών και άλλων επικινδύνων ενόπλων σε ορισμένα ξενοδοχεία, είχε καταγγελθεί από πριν».
Η … ΑΓΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΑΜ!
Ειρωνεία: την ίδια ακριβώς μέρα, ο στρατηγός Ουίλσον, ανώτατος συμμαχικός διοικητής χερσαίων δυνάμεων Μεσογείου, τηλεγραφούσε στον Τσώρτσιλ για τη γερμανική αποχώρηση και την αγγλική «εισβολή» («επιχείρηση ΜΑΝΝΑ») λέγοντας επί λέξει:
«(…) 4. Η Αθήνα φαίνεται ήσυχη, αλλά το ΕΑΜ δείχνει αγριότητα. Η άφιξη περισσοτέρων δυνάμεων θα επιτρέψει στον πληθυσμό να απαλλαγεί από τους φόβους του. 5. Στην Πάτρα οι Βρετανοί έγιναν δεκτοί με επευφημίες, ενώ παρέλαση του ΕΑΜ έγινε δεκτή με σιωπή»!
«ΕΠΕΣΑΤΕ ΘΥΜΑΤΑ…»
Την άλλη μέρα, τα θύματα της πρώτης αυτής φασιστικής επίθεσης κηδεύτηκαν ενώ χιλιάδες λαού τιμούσαν τη μνήμη τους («επέσατε θύματα αδέλφια εσείς…») και ζητούσαν παραδειγματική τιμωρία των δολοφόνων.
Στην κηδεία, μεταξύ άλλων, μίλησαν:
Εκπρόσωπος της Κυβερνητικής Επιτροπής, που υποσχέθηκε ότι η Κυβέρνηση «παίρνει όλα τα μέτρα για να τιμωρηθούν σκληρά οι δολοφόνοι». Και πρόσθεσε: «Ας πιστέψουμε ότι αυτά θα είναι τα τελευταία θύματα των εχθρών του λαού»!
Ο Μ. Παρτσαλίδης, σαν εκπρόσωπος του ΕΑΜ, που ανάμεσα στ’ άλλα είπε: «Με την ελπίδα ότι η Κυβερνητική Επιτροπή και οι αρμόδιες Αρχές θα ανταποκριθούν στη λαϊκή αυτή απαίτηση, τονίζω την ανάγκη της πειθαρχίας στις οδηγίες του ΕΑΜ».(…)
ΕΣΤΙΑ ΔΡΑΣΗΣ
Στις 20 του μηνός, ο «Ριζοσπάστης» γράφει: «Προϋπόθεση για την ομαλή δημοκρατική λειτουργία του ελεύθερου κράτους είναι το ξεκαθάρισμα των κακοποιών που κάτω από τη μάσκα των υπερεθνικιστών δέχτηκαν όπλα και διαταγές από τον τύραννο κατακτητή και σφαγίασαν τους αγωνιζόμενους πατριώτες. Να τιμωρηθούν οι προδότες σαν εγκληματίες πολέμου. Αυτή είναι η δίκαιη απαίτηση του βασανισμένου λαού και δεν πρόκειται να υποχωρήσει απ’ αυτή».
Οι δράστες όμως δεν συνελήφθησαν τελικά – παρά τις πιέσεις, τις υποσχέσεις των Άγγλων και τις «έρευνες» των Ελληνικών Αρχών. Αντίθετα, τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μέγα Εθνικό» και «Παλλάδιο», απ’ όπου εξαπολύθηκε αυτή η πρώτη επίθεση με πολυβόλα και χειροβομβίδες, έγιναν εστίες δράσης των φασιστικών στοιχείων.
Από το ίδιο, ακριβώς, αυτό σημείο, 1 1/2 μήνα μετά (4 Δεκεμβρίου), οι ίδιοι φασίστες θέρισαν πάλι το λαό που κήδευε τα θύματα (28 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες) της μεγάλης σφαγής της προηγούμενης μέρας (3/12), όταν μια τεράστια ειρηνική λαϊκή διαδήλωση βάφτηκε στο αίμα μπροστά στη «Μ. Βρετανία» από τα πυρά της αστυνομίας. Νέα θύματα -100 νεκροί και τραυματίες – και κήρυξη του στρατιωτικού νόμου από το Σκόμπυ. Έτσι άρχισε η μάχη της Αθήνας…
Οι νεκροί: Τριαντάφυλλος Καραγιάννης, Στέφανος Απανοτρίφτης, Παναγιώτης Τσαμπής, Κ. Σαλαμάνης – όλοι κάτοικοι Καισαριανής. Τάσος Κουρτίδης, Κώστας Μαυροματόπουλος – κι οι δυο από το Βύρωνα. Κώστας Τριανταφύλλου, από τη Ν. Ελβετία.
Αρχικά, είχε γίνει γνωστό ότι οι νεκροί ήταν 8 και ότι μεταξύ τους υπήρχαν και γυναίκες. Επίσης, αναφέρθηκε, αρχικά, μεταξύ των νεκρών και το όνομα Μιχ. Χατζησταυρίδης. Δυο μέρες μετά γράφτηκε στις εφημερίδες ότι δύο από τους τραυματίες (κάτοικοι Καισαριανής) ξεψύχησαν – έτσι οι νεκροί έγιναν 9. Τα θύματα είναι όλα από την ίδια περιφέρεια, γιατί τη στιγμή πού οι φασίστες χτύπησαν, περνούσαν από το σημείο εκείνο διαδηλωτές του ΕΑΜ Καισαριανής.
Ακολουθούν αποσπάσματα από το σχετικό δημοσίευμα.
ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ
Αλλά, εκείνη ή Κυριακή ήταν γεμάτη προκλητικά αιματηρά επεισόδια – από την πλευρά των φασιστών, φυσικά. Το ΕΑΜ, με έγγραφό του στην Κυβέρνηση, κατήγγειλε επίσημα τα εξής (εφ. «Μάχη», όργανο τής «Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας» (ΕΛΔ) του Η. Τσιριμώκου, 16.10.1944):
«Λαμβάνομεν την τιμήν να Σας γνωρίσωμε ότι:
1. Σήμερα το μεσημέρι στις μία και τέταρτο οι ένοπλες ομάδες των Εθνικών οργανώσεων, μέσα στις οποίες καθώς είναι γνωστό κρύβονται κακοποιοί δοσίλογοι και εγκληματίες πολέμου, με χειροβομβίδες, αυτόματα όπλα, κλπ. πυροβόλησαν από τα μπαλκόνια των ξενοδοχείων στα οποία είνε εγκατεστημένες (συγκεκριμένα από τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μέγα Εθνικό» και «Παλλάδιον» της οδού Πανεπιστημίου) εναντίον του πανηγυρίζοντος λαού. Υπάρχουν νεκροί και τραυματίες.
Σε συνέχεια αναφέρουμε ότι στο ξενοδοχείον «Μπάγκειον» της πλατείας Ομονοίας εγκαταστάθηκε η γνωστή εγκληματική γκεσταπίτικη ομάδα του Παπαγεωργίου.
Από το Ξενοδοχείον «Μητρόπολις» της οδού Σταδίου άλλη ομάδα συμμοριτών πυροβόλησε, σήμερα, εναντίον αόπλου λαού.
Από μέγαρο τής οδού Αμερικής, στο οποίο είνε εγκατεστημένος ο 20ος Λόχος της δήθεν πατριωτικής οργάνωσης PAN, πυροβόλησαν εναντίον των διαδηλωτών και συνέλαβαν τρεις Έλληνες πολίτες, τους οποίους και κράτησαν για αρκετή ώρα.
Στις δώδεκα παρά δέκα, μπροστά στο «Αττικό», οπλισμένοι άνδρες της ΠΕΑΝ πυροβόλησαν και τραυμάτισαν ένα άτομο μπροστά στα μάτια των Γ. Κωστοπούλου, Νικίου 22, και Λυκογιάννη Δημητρίου, Σοφοκλέους 13.
Ένας ένοπλος τής οργάνωσης X, γνωστής για τις δολοφονικές της ενέργειες, σκότωσε Έλληνα πατριώτη.
Στις μία παρά τέταρτο, στην αρχή της οδού Σίνα, απέναντι από την Ακαδημία, από τον καταυλισμό της ΕΒΕΝ ένας από τους φρουρούς της κεντρικής πόρτας πυροβόλησε και τραυμάτισε έναν περαστικό στο πόδι.
Εις τας τρεις και μισή ένοπλοι από το ξενοδοχείο «Ερμής», της γωνίας Πανεπιστημίου και Μπενάκη. πυροβόλησαν, από το παράθυρο του πρώτου πατώματος, έναν περαστικό. Από το ίδιο ξενοδοχείον έριξαν δυο χειροβομβίδες μπροστά στην πόρτα του καφενείου «Ολύμπια» (γωνία Μπενάκη και Φειδίου). Τραυματίστηκαν τρεις περαστικοί.
Κατόπιν όλων αυτών των παραβάσεων και των προκλήσεων της ησυχίας και της ασφαλείας των Αθηνών, Σας παρακαλούμε να διατάξετε τα αρμόδια όργανα να λάβουν τα ανάλογα μέτρα για τη διάλυση των ενόπλων αυτών ομάδων, που αποτελούνται από τους εγκληματίες της Χασιάς, τους δολοφόνους της Ειδικής Ασφαλείας και από κάθε είδους κακοποιά στοιχεία.
Παρακαλούμε να σημειώσετε ότι η κυκλοφορία εις τα κεντρικό-τερα σημεία της πόλεως έχει γίνει πρόβλημα, εξ αιτίας του ότι αυτοί, που αναφέρομε παραπάνω, έχουν εγκατασταθή σ’ όλα τα κεντρικά κτίρια και ξενοδοχεία της Αθήνας.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ – ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΟ ΛΑΟ».
Η καταγγελία έγινε στην κυβερνητική Επιτροπή (Φ. Μανουηλίδης, Θ. Τσάτσος, I. Ζεύγος), στον Στρατιωτικό Διοικητή, υποστράτηγο Π. Σπηλιωτόπουλο, και στον αστυνομικό διευθυντή Έβερτ.
ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Το σχετικό ρεπορτάζ τής «Μάχης» έχει ως εξής:
«Η αθηναϊκή άσφαλτος λεκιάστηκε χτες από αίμα ελληνικό. Κι’ οι πληγές που έτρεξαν το αίμα αυτό ανοίχτηκαν από βόλια ντουφεκιών που θέλουν να λέγονται ελληνικά. Ο λαός, που ποτές δε λαθεύει, ονομάζει συνοπτικά τούς δράστες των χτεσινών σκηνών δολοφόνους!
Έπειτα από προσεκτική έρευνα δίνουμε αντικειμενική εικόνα των σκηνών αυτών:
Στις 12.45 το μεσημέρι μια διαδήλωση της ΕΣΑΣ κατέβαινε την οδό Πανεπιστημίου. Πέρασε μπροστά από τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μάζεστικ» και «Μέγα Εθνικόν» που είναι εγκατεστημένοι η Ε.Α.Σ.Α.Δ. και άλλαι οργανώσεις και προχωρώντας έστριψε προς την οδό Θεμιστοκλέους.
Την ίδια ώρα φάνηκε ν’ ανεβαίνει από την Ομόνοια άλλη διαδήλωση του ΕΑΜ της Καισαριανής. Μπροστά η σημαία μας και πανώ με εθνικοαπελευθερωτικά συνθήματα και πίσω ο λαός, κυρίως γυναίκες, διαδήλωναν τη χαρά τους και την απόφασή τους πως δε θέλουμε βασιλιά.
Όταν η ουρά της διαδήλωσης της ΕΣΑΣ πέρασε από τον «Ερμή» και πριν ακόμα φτάσει στο ίδιο ύψος η κεφαλή της εαμικής διαδήλωσης που ανέβαινε, όργανα του ΕΑΣΑΔ που βγήκαν από το ξενοδοχείο με τα όπλα «προτείνατε», συνέστησαν βιαστικά στον κόσμο να παραμερίσει. Ήταν αγριεμένοι και στα πρόσωπά τους φαινόταν η απόφαση να κάμουν το κακό… Σε λίγα δευτερόλεπτα έφτασεν η κεφαλή της εαμικής διαδήλωσης ανάμεσα στα ξενοδοχεία των εδεσιτών. Και τότε, χωρίς προειδοποίηση, χωρίς κανείς να προκαλέσει, χωρίς τίποτα να μεσολαβήσει, ακούστηκαν πυκνοί πυροβολισμοί. Οι σημαιοφόροι της διαδήλωσης έπεσαν στην άσφαλτο παρασέρνοντας μαζί και τις σημαίες που βάφτηκαν για μια ακόμα φορά από αίμα του λαού, γνήσιο αίμα ελληνικό. Ταυτόχρονα σχεδόν από τα παράθυρα των ξενοδοχείων έπεφταν χειροβομβίδες στην άσφαλτο για να ξαπλώσουν χάμω κι’ άλλα κορμιά…»
ΓΥΡΙΣΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ;
Και συνεχίζει:
«Γύρισαν πίσω οι Γερμανοί; Ποιοι χτυπούν το λαό; Κατάπληξη ήταν το πρώτο συναίσθημα των θεατών που παρακολουθούσαν. Και οι διαδηλωτές ξαφνιασμένοι έτρεχαν να φυλαχθούν από τις δολοφονικές σφαίρες που με μπαμπεσιά τούς έριχναν οι άνθρωποι του σκοτεινού παρελθόντος.
Σκόρπισαν οι διαδηλωτές και στην άσφαλτο που γυάλιζεν από τη φθινοπωρινή βροχή, είδεν ο κόσμος με φρίκη ξαπλωμένα χάμω πολυάριθμα κορμιά, νεκρών και λαβωμένων. Κι ο σημαιοφόρος μισοσκεπασμένος από τη σημαία του κοίτονταν εκεί μπροστά νεκρός μ’ ορθάνοιχτα τα μάτια γεμάτα απορία…»
«ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΤΙΜΩΡΙΑ»
Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύεται και άρθρο με τίτλο «Δολοφόνοι». Σ’ αυτό, αφού χαρακτηρίζεται σαν «οργανωμένη δολοφονική ενέργεια κατά τού Λαού» η επίθεση των φασιστών, τονίζονται τα εξής:
«Η πραγματικότητα αυτή είναι μία. Η αντίδραση και οι πράκτο-ρες της δεν πέθαναν ακόμη. Η αντίδραση υπάρχει. Οι πράκτο-ρες της κινούνται και δρουν. Ο σκοπός της είναι ένας: Να προκαλέσει άλλη μια φορά τον εμφύλιο σπαραγμό. Ελπίζει έτσι να σωθεί και να επιβάλει ξανά στον τόπο μας το αίσχος του φασιστικού τρόμου και της αντιλαϊκής δικτατορίας, που μας χρειάστηκαν οκτώ χρονών αγώνες και θυσίες για να απαλλαγούμε από το φάσμα τους.
Απέναντι στην κατάσταση αυτή δεν υπάρχει μέση λύση. Υπάρχει ή Εθνική Κυβέρνηση. Εκφράζει την τεράστια πλειοψηφία, την ομόθυμη θέληση τού Λαού. Έχει το καθήκον να κάμει πράξη της τη θέληση αυτή. Να διαλύσει τις φασιστικές οργανώσεις. Να κάμει αδύνατη τη δράση τους. Να αχρηστεύσει τους σκοτεινούς τύπους που κινούνται για να ανατρέψουν τη Λαϊκή Κυριαρχία. Να τιμωρήσει παραδειγματικά τους ενόχους της χθεσινής δολοφονίας.»
Ο υπουργός Γεωργίας I. Ζεύγος, μίλησε για «οργανωμένη πρόκληση» και διαμαρτυρήθηκε γιατί δεν πάρθηκαν έγκαιρα μέτρα «αν και η εγκατάσταση κακοποιών και άλλων επικινδύνων ενόπλων σε ορισμένα ξενοδοχεία, είχε καταγγελθεί από πριν».
Η … ΑΓΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΑΜ!
Ειρωνεία: την ίδια ακριβώς μέρα, ο στρατηγός Ουίλσον, ανώτατος συμμαχικός διοικητής χερσαίων δυνάμεων Μεσογείου, τηλεγραφούσε στον Τσώρτσιλ για τη γερμανική αποχώρηση και την αγγλική «εισβολή» («επιχείρηση ΜΑΝΝΑ») λέγοντας επί λέξει:
«(…) 4. Η Αθήνα φαίνεται ήσυχη, αλλά το ΕΑΜ δείχνει αγριότητα. Η άφιξη περισσοτέρων δυνάμεων θα επιτρέψει στον πληθυσμό να απαλλαγεί από τους φόβους του. 5. Στην Πάτρα οι Βρετανοί έγιναν δεκτοί με επευφημίες, ενώ παρέλαση του ΕΑΜ έγινε δεκτή με σιωπή»!
«ΕΠΕΣΑΤΕ ΘΥΜΑΤΑ…»
Την άλλη μέρα, τα θύματα της πρώτης αυτής φασιστικής επίθεσης κηδεύτηκαν ενώ χιλιάδες λαού τιμούσαν τη μνήμη τους («επέσατε θύματα αδέλφια εσείς…») και ζητούσαν παραδειγματική τιμωρία των δολοφόνων.
Στην κηδεία, μεταξύ άλλων, μίλησαν:
Εκπρόσωπος της Κυβερνητικής Επιτροπής, που υποσχέθηκε ότι η Κυβέρνηση «παίρνει όλα τα μέτρα για να τιμωρηθούν σκληρά οι δολοφόνοι». Και πρόσθεσε: «Ας πιστέψουμε ότι αυτά θα είναι τα τελευταία θύματα των εχθρών του λαού»!
Ο Μ. Παρτσαλίδης, σαν εκπρόσωπος του ΕΑΜ, που ανάμεσα στ’ άλλα είπε: «Με την ελπίδα ότι η Κυβερνητική Επιτροπή και οι αρμόδιες Αρχές θα ανταποκριθούν στη λαϊκή αυτή απαίτηση, τονίζω την ανάγκη της πειθαρχίας στις οδηγίες του ΕΑΜ».(…)
ΕΣΤΙΑ ΔΡΑΣΗΣ
Στις 20 του μηνός, ο «Ριζοσπάστης» γράφει: «Προϋπόθεση για την ομαλή δημοκρατική λειτουργία του ελεύθερου κράτους είναι το ξεκαθάρισμα των κακοποιών που κάτω από τη μάσκα των υπερεθνικιστών δέχτηκαν όπλα και διαταγές από τον τύραννο κατακτητή και σφαγίασαν τους αγωνιζόμενους πατριώτες. Να τιμωρηθούν οι προδότες σαν εγκληματίες πολέμου. Αυτή είναι η δίκαιη απαίτηση του βασανισμένου λαού και δεν πρόκειται να υποχωρήσει απ’ αυτή».
Οι δράστες όμως δεν συνελήφθησαν τελικά – παρά τις πιέσεις, τις υποσχέσεις των Άγγλων και τις «έρευνες» των Ελληνικών Αρχών. Αντίθετα, τα ξενοδοχεία «Ερμής», «Μέγα Εθνικό» και «Παλλάδιο», απ’ όπου εξαπολύθηκε αυτή η πρώτη επίθεση με πολυβόλα και χειροβομβίδες, έγιναν εστίες δράσης των φασιστικών στοιχείων.
Από το ίδιο, ακριβώς, αυτό σημείο, 1 1/2 μήνα μετά (4 Δεκεμβρίου), οι ίδιοι φασίστες θέρισαν πάλι το λαό που κήδευε τα θύματα (28 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες) της μεγάλης σφαγής της προηγούμενης μέρας (3/12), όταν μια τεράστια ειρηνική λαϊκή διαδήλωση βάφτηκε στο αίμα μπροστά στη «Μ. Βρετανία» από τα πυρά της αστυνομίας. Νέα θύματα -100 νεκροί και τραυματίες – και κήρυξη του στρατιωτικού νόμου από το Σκόμπυ. Έτσι άρχισε η μάχη της Αθήνας…
Οι νεκροί: Τριαντάφυλλος Καραγιάννης, Στέφανος Απανοτρίφτης, Παναγιώτης Τσαμπής, Κ. Σαλαμάνης – όλοι κάτοικοι Καισαριανής. Τάσος Κουρτίδης, Κώστας Μαυροματόπουλος – κι οι δυο από το Βύρωνα. Κώστας Τριανταφύλλου, από τη Ν. Ελβετία.
Αρχικά, είχε γίνει γνωστό ότι οι νεκροί ήταν 8 και ότι μεταξύ τους υπήρχαν και γυναίκες. Επίσης, αναφέρθηκε, αρχικά, μεταξύ των νεκρών και το όνομα Μιχ. Χατζησταυρίδης. Δυο μέρες μετά γράφτηκε στις εφημερίδες ότι δύο από τους τραυματίες (κάτοικοι Καισαριανής) ξεψύχησαν – έτσι οι νεκροί έγιναν 9. Τα θύματα είναι όλα από την ίδια περιφέρεια, γιατί τη στιγμή πού οι φασίστες χτύπησαν, περνούσαν από το σημείο εκείνο διαδηλωτές του ΕΑΜ Καισαριανής.
Βασίλης Ραφαηλίδης : Τα Δεκεμβριανά
1.Ο Δεκέμβρης πλησιάζει
Την 28η Νοεμβρίου 1944, ο Παπανδρέου, με την έγκριση του Άγγλου πρεσβευτή Λίπερ, υποβάλλει στο υπουργικό συμβούλιο ένα νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο όλες οι ένοπλες δυνάμεις των αντιστασιακών οργανώσεων, αριστερές και δεξιές, πρέπει να διαλυθούν πριν από την 10η Δεκεμβρίου, προκειμένου να δημιουργηθεί μια Εθνοφυλακή, που θα αποτελέσει το έμβρυο για τον μελλοντικό ελληνικό εθνικό στρατό.
Μέχρι εδώ, τίποτα το μεμπτό.
Όμως, υπάρχει και συνέχεια. Το νομοσχέδιο λέει πως τόσο η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι) όσο και ο Ιερός Λόχος, δηλαδή μια επίλεκτη μονάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από βασιλόφρονες αξιωματικούς, που εδρεύει στην Κέρκυρα, θα ενταχθούν αυτόματα, ως έτοιμος και υπάρχων ήδη στρατός, στην υπό ίδρυση Εθνοφυλακή, στην οποία θα ενταχθούν επίσης και ορισμένες μονάδες του ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Το άθροισμα σε άνδρες όλων των παραπάνω μονάδων θα δώσει και τον αριθμό των ανδρών του ΕΛΑΣ που πρέπει να ενταχθούν στην ίδια Εθνοφυλακή. Τα πράγματα φαίνονται πολύ καθαρά και πολύ αθώα. Ο αριθμός των δεξιών και των αριστερών στρατιωτών της υπό ίδρυσιν Εθνοφρουράς θα είναι ακριβώς ο ίδιος.
Ναι, αλλά ο ΕΛΑΣ είναι ήδη ένας έτοιμος και δοκιμασμένος στρατός. Όμως, ο οπλισμός του σε σχέση με τις άλλες, τις δεξιές μονάδες, είναι για τα πανηγύρια. Συνεπώς, την υπεροπλία θα την έχουν αυτομάτως οι δεξιοί. Άσε που τη στρατολογία που θα γίνει για να αυξηθεί ο αρχικός στρατός, θα την ελέγχει ο Παπανδρέου και οι Άγγλοι. Οπότε, σε λίγους μήνες οι ΕΛΑΣίτες που θα μπουν απ’ την αρχή στην Εθνοφυλακή, θα έχουν εξαφανιστεί εντελώς μέσα στο πλήθος των επιστράτων, και ο στρατός θα γίνει αυτομάτως όργανο της Δεξιάς.
Πονηρός ο Παπανδρέου, αλλά πονηροί και οι κομμουνιστές. Ο Σιάντος από μέρους του ΚΚΕ και ο Παρτσαλίδης από μέρους του ΕΑΜ επισκέπτονται τον Παπανδρέου την 30η Νοεμβρίου και του λεν, διαλύουμε τον ΕΛΑΣ, αν διαλύσετε την 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι). Να φκιάξουμε έναν στρατό εξ αρχής με επιστράτευση. Τίποτα πιο τίμιο και πιο λογικό.
Όμως, ο Παπανδρέου απορρίπτει αυτό το καταφάνερα λογικό σχέδιο. Με τίποτα δε θέλει να διαλύσει την ταξιαρχία των πραιτοριανών. Και σα να μην έφτανε αυτό, ο Σκόμπι αυτοβούλως και χωρίς να ρωτήσει κανέναν στην κυβέρνηση, κυκλοφορεί μια προκήρυξη στους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τους διατάσσει να παραδώσουν τα όπλα πριν απ’ τις 10 Δεκεμβρίου. Ποιος, λοιπόν, είναι αυτός ο αποικιοκράτης που φέρεται σαν κυβερνήτης σε αφρικανική χώρα και εκδίδει διαταγές, που δεν τις γνωρίζει η ελληνική κυβέρνηση;
Οι ΕΑΜίτες γίνονται θηρία, και με το δίκιο τους. Όλα τα αριστερά μέλη της κυβέρνησης παραιτούνται αμέσως, διαμαρτυρόμενοι για την απροκάλυπτη επέμβαση του Σκόμπι. Αλλά την επομένη της κυκλοφορίας της προκήρυξης και της παραίτησης των αριστερών, ο Παπανδρέου καλύπτει εκ των υστέρων την ενέργεια του Σκόμπι. Ημερομηνία καλύψεως 2 Δεκεμβρίου 1944. Δηλαδή, δύο μέρες πριν απ’ τη ματωμένη Κυριακή. Και να σου λέει ο Παπανδρέου πως με τις ενέργειές του πρόλαβε τα χειρότερα. Λες και υπάρχουν χειρότερα απ’ αυτά που θα ακολουθήσουν.
2. Ένας μίνι εμφύλιος
Το σχέδιο του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για διάλυση όλων των ενόπλων αντιστασιακών σχηματισμών και τη δημιουργία του στρατού με επιστράτευση, δείχνει πως ουδεμία πρόθεση είχαν οι αριστεροί να συγκρουστούν με τους δεξιούς, και ουδόλως αποσκοπούσαν σε μια αποκλειστικά αριστερή κυβέρνηση, όπως κατ’ επανάληψιν θα πουν αργότερα οι δεξιοί δημαγωγοί.
Το ΕΑΜ δεν είναι ΚΚΕ, είναι κάτι πολύ ευρύτερο και συμπεριλαμβάνει και σοσιαλδημοκράτες, σαν τον Σβώλο και τον Τσιριμώκο, που δε θέλουν καθεστώς κομμουνιστικό, θέλουν καθεστώς σοσιαλδημοκρατικό, δηλαδή αυτό ακριβώς που δε θέλουν οι Άγγλοι και το τσιράκι τους, ο Γ. Παπανδρέου. Βέβαια, οι κομμουνιστές πολύ θα ήθελαν ένα κομμουνιστικό καθεστώς αλλά ξέρουν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Προς το παρόν, τα κομμουνιστικά σχέδια προβλέπουν ενεργό συμμετοχή σε κυβέρνηση συνασπισμού κι αν η συγκυρία αργότερα ευνοήσει τους κομμουνιστές έχει καλώς από κομμουνιστικής απόψεως, αν δεν τους ευνοήσει, τουλάχιστον δε θα χάσουν και τα λίγα που έχουν κερδίσει. Ας μην ξεχνάμε πως ο πόλεμος στην Ευρώπη συνεχίζεται, και όλα παίζονται ακόμα.
Λογικότατο, λοιπόν, το σχέδιο, παρά τις κραυγές των φωνακλάδων υπερ-επαναστατών που ζητούν Λαϊκή Δημοκρατία εδώ και τώρα. Αλλά κάτι τέτοιο θα είχε σα συνέπεια μια σύγκρουση κατ’ αρχήν του ΚΚΕ με το ΕΑΜ, πράγμα ολικά και φανερά παράλογο. Όμως, αυτό που φοβούνται οι Άγγλοι είναι το πραγματικά λαοπρόβλητο και δοκιμασμένο ΕΑΜ, που έκανε θαύματα στη διάρκεια της κατοχής. Αν το Μέτωπο διατηρούνταν ως μέτωπο, η Δεξιά θα τα έβρισκε ζόρικα εξ αρχής. Συνεπώς, το ΕΑΜ και κυρίως ο στρατός του, ο ΕΛΑΣ, έπρεπε να διαλυθούν πάση θυσία.
Γι’ αυτό, άλλωστε, βρισκόταν ο Σκόμπι στην Αθήνα.
Σωστά έγραφε η εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα»: μια άνευ όρων διάλυση του ΕΛΑΣ θα εσήμαινε εγκατάλειψη του λαού στα χέρια των δημίων του. Οι ταγματασφαλίτες καραδοκούν, προστατευμένοι από τους Άγγλους. Και σ’ αυτούς ακριβώς λογαριάζουν οι Άγγλοι περισσότερο απ’ όσο στο δικό τους στρατό ή τον Ιερό Λόχο και την Ορεινή Ταξιαρχία του Ρίμινι. Οι ταγματασφαλίτες ξέρουν να δρουν ως κομάντος και ως σφαγείς, και συνεπώς είναι καταλληλότεροι για οδομαχίες απ’ όσο στρατεύματα εκπαιδευμένα για κανονικές μάχες σε κανονικά πεδία. Βέβαια, τα αγγλικά τανκς θα παίξουν βασικό ρόλο στα Δεκεμβριανά, όπως θα δούμε, όμως θα λειτουργήσουν περισσότερο σαν κινούμενα οδοφράγματα, παρά σαν επιθετικά όπλα. Πίσω απ’ αυτά τα κινούμενα οδοφράγματα θα κινούνται τρομαγμένοι ταγματασφαλίτες που ξέρουν πως δεν τους σώζει τίποτα αν νικήσουν οι ΕΑΜίτες, και γι’ αυτό τα παίζουν όλα για όλα.
Καλύτερο στρατό δεν θα μπορούσαν να βρουν οι Άγγλοι. Ο κάθε στρατηγός, συνεπώς και ο στρατηγός Σκόμπι, ξέρει πως δεν υπάρχει πιο καλός στρατιώτης απ’ τον απελπισμένο στρατιώτη, που ξέρει πως μόνο η νίκη μπορεί να τον σώσει.
Τα παραπάνω σημαίνουν πως τα Δεκεμβριανά είναι ένας καθαρός εμφύλιος πόλεμος, που θα λειτουργήσει σαν πρελούντιο σ’ αυτόν που θα ακολουθήσει, και όχι απλά μια στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων. Οι Άγγλοι, όπως αργότερα οι Αμερικάνοι στον κυρίως εμφύλιο, καθοδηγούν, οργανώνουν και εξοπλίζουν τους ντόπιους συνεργάτες τους, κυρίως τους ταγματασφαλίτες. Δηλαδή, βάζουν άλλους να σφάζονται για λογαριασμό τους.
3. Η ματωμένη Κυριακή
Την 1η Δεκεμβρίου 1944 ο Σκόμπι, ερήμην της ελληνικής κυβερνήσεως, καλεί τον ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα. Και την άλλη μέρα, πάλι ερήμην των πάντων, γεμίζει την Αθήνα με προκηρύξεις που πέφτουν από αεροπλάνα, καθώς και με αφίσες που κολλούν στους τοίχους οι μπράβοι του. Δε ζητάει τίποτα αυτή τη φορά. Απλώς, σαν καλός πατέρας, θέλει να κάνει γνωστό στα παιδιά του, τους Έλληνες, πως δεν πρέπει να ανησυχούν για τίποτα, πως θα προστατεύσει την νόμιμη κυβέρνηση και πως θα πατάξει κάθε απόπειρα πραξικοπήματος ή αντισυνταγματικής βίας.
Είναι φανερό για ποιον χτυπάει η καμπάνα.
Και το ΕΑΜ επιχειρεί να δώσει μια πληρωμένη απάντηση στον προτέκτορα, καλώντας το λαό σε γενική απεργία για τη Δευτέρα, 4 του μήνα, και σε λαϊκή συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά των Άγγλων την Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944.
Είναι κάτι το εκπληκτικό αυτή η συγκέντρωση. Εκατομμύρια κόσμου κατα-κλύζουν, αυτή την ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα, όχι μόνο το Σύνταγμα, αλλά όλο το κέντρο της Αθήνας. Ξένοι και Έλληνες δημοσιογράφοι λένε πως μεγαλύτερη συγκέντρωση δεν είδε ποτέ η Αθήνα στην ιστορία της. Το κύριο σύνθημα «όχι άλλη κατοχή» είναι τόσο πετυχημένο, που αυτό και μόνο είναι αρκετό για να ξεσηκώσει τα πλήθη κατά των νέων κατακτητών, που παριστάνουν τους προστάτες.
Και ξαφνικά, την ώρα που κατατίθενται στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη τα σχετικά στέφανα, ακούγονται οι πρώτες ριπές πολυβόλου. Κάποιοι πυροβολούν στο ψαχνό από τη στέγη του κτιρίου της Διεύθυνσης Αστυνομίας εκεί δίπλα αλλά και από το κτίριο της Βουλής. Η πρώτη ριπή ξαπλώνει καναδυό, αλλά το πλήθος που παραληρεί δεν καταλαβαίνει ακόμα τίποτα. Με τη δεύτερη ριπή, που ξαπλώνει άλλους πεντέξι, όλα ξεκαθαρίζουν.
Ο πανικός που προκαλείται είναι χωρίς προηγούμενο. Όμως κανείς δεν κουνιέται από τη θέση του. Ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων τρέμει από φόβο και κοκαλώνει από έκπληξη. Αδύνατο να βάλει νους ανθρώπου αυτό που συμβαίνει. Κάποιοι πυροβολούν στο ψαχνό ένα κολοσσιαίο, ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων που ζητούν να περάσει η εξουσία απ’ τους Άγγλους στους Έλληνες.
Κάθε ριπή ρίχνεται ξαφνικά και ακολουθεί σιγή. Μόλις ξεθαρρέψουν λιγάκι τα πλήθη και αρχίσουν να κουνιούνται, νέα ριπή τα καθηλώνει. Κάποιοι ξέρουν να πυροβολούν μεθοδικά, επιστημονικά, σαδιστικά πάνω στο άοπλο πλήθος. Είναι αυτοί που απόχτησαν τη σχετική πείρα στις αποικίες τους. Τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια; Οι Άγγλοι κάνουν μπαμ-μπουμ στα κεραμίδια της ελληνικής Βουλής και της ελληνικής Αστυνομίας.
Ο Παπανδρέου θα πει μετά πως δεν έχει ιδέα για το ποιοι οργάνωσαν και εκτέλεσαν αυτό το μακελειό. Και αυτή τη φορά πρέπει να τον πιστέψουμε. Έτσι κι αλλιώς, ο Σκόμπι κάνει ότι θέλει και λογαριασμό δεν έχει να δώσει σε κανέναν ελληνοαφρικανό, πολύ περισσότερο σε δικούς του ανθρώπους, σαν τον Παπανδρέου.
Όταν τελείωσε το κακό, στην πλατεία Συντάγματος καταμετρώνται 28 πτώματα. Πάνω από 100 τραυματίες, οι περισσότεροι απ’ τους οποίους σοβαρά, θα γεμίσουν τα νοσοκομεία της Αθήνας. Η πόλη που δεν πρόλαβε να βγάλει τα μαύρα, πενθεί ξανά. Αυτή τη φορά εξαιτίας των «ελευθερωτών» της. Και να σκεφτείς ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη συνεχίζεται.
4. Η ματωμένη Δευτέρα
Η Δευτέρα, 4 Δεκεμβρίου 1944, είναι η μέρα που αρχίζει η γενική απεργία που είχε εξαγγείλει το ΕΑΜ. Όμως, είναι και η επόμενη μέρα της μεγάλης σφαγής και της κηδείας των 28 νεκρών της προηγούμενης. Είναι επίσης η μέρα μιας ακόμα σφαγής, με κάπου 100 νεκρούς και τραυματίες, κανείς δεν ξέρει πόσους ακριβώς. Αυτή τη μέρα, η σύγχυση είναι πλήρης γιατί η δολοφονία των αθώων δε γίνεται με τον αγγλικό τρόπο της προηγούμενης, μεθοδικά, μελετημένα και ψυχρά, αλλά εντελώς άτσαλα από Έλληνες χαφιέδες της περιώνυμης Οργάνωσης Χ του Γρίβα.
Τα πράγματα έγιναν ως εξής :
Ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων, ίσως πιο μεγάλο απ’ αυτό της προηγού-μενης, θάβει τους 28 νεκρούς της Κυριακής. Όλοι ξέρουν που αρχίζει η πομπή, αρχίζει ακριβώς πίσω απ’ τα φέρετρα, αλλά κανείς δεν ξέρει που τελειώνει. Κάποιοι λεν πως όταν η νεκρική πομπή φτάσει στο Α΄ νεκρο-ταφείο, η ουρά της βρίσκεται ακόμα στην Ομόνοια. Αυτό το πλήθος, μ’ ένα στόμα, τραγουδάει φάλτσα απ’ τον πόνο και το κλάμα το πένθιμο εμβατήριο του ΕΛΑΣ, το «επέσατε θύματα». Και κάθε τόσο τεράστιες ομάδες ανθρώπων γονατίζουν, σηκώνουν το κεφάλι ψηλά σα να προσεύχονται ή να ζητούν βοήθεια απ’ τον ουρανό. Όλοι ξέρουν πως τα μεγάλα δεινά για την Ελλάδα μόλις τώρα αρχίζουν.
Όλα παν καλά (τρόπος του λέγειν) μέσα στη θλίψη και τον πόνο, μέχρι την ταφή. Μετά την ταφή, τα πλήθη σκορπούν μέσα στους δρόμους, συνεχίζοντας να τραγουδούν το πένθιμο εμβατήριο, πράγμα που εξοργίζει τους χίτες που είναι ακροβολισμένοι δώθε κείθε σε σπίτια και κυρίως σε ξενοδοχεία του κέντρου της Αθήνας. Και αρχίζουν τότε ένα λιανοτουφεκίδι σα να κυνηγούν πάπιες. Σκοπεύουν απ’ τα παράθυρα των ξενοδοχείων και βαρούν στο σταυρό.
Οι Χίτες είναι μια ιδιόμορφη ομάδα καθαρμάτων. Δε συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, αλλά ούτε και τους έβλαψαν ποτέ. Σ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής, έργο τους έχουν τη δολοφονία κομμουνιστών. Γι’ αυτό και οι Γερμανοί τους ανέχονται, και πολύ συχνά τους περιθάλπουν. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς την αγάπη των Άγγλων για την Οργάνωση Χ. Οι χίτες έχουν πείρα και είναι καλοί σκοπευτές. Και ξέρουν να σφάζουν και με μαχαίρι, όταν δεν πρέπει να γίνει θόρυβος. Φασίστες κομάντος των πόλεων τέλειοι.
Ο Γρίβας, ο θρυλικός αρχηγός της ΕΟΚΑ στην Κύπρο αργότερα και ορκισμένος εχθρός των Άγγλων, είναι προς το παρόν το δεξί χέρι τους στα Δεκεμβριανά. Το άντρο του είναι στο Θησείο, κοντά στο λόφο του Φιλοπάππου. Από κει ξεκίνησαν τα παλικάρια του σήμερα, 4 Δεκεμβρίου 1944, για να ακροβολιστούν στο κέντρο της Αθήνας, ώστε να επιτηρούν, υποτίθεται, την τάξη και να προφυλάσσουν τους κατοίκους της πρωτεύουσας απ’ τους ταραξίες κομμουνιστές. Κι όταν ένας απ’ τους ακροβολιστές κρίνει πως διαταράχτηκε η τάξη απ’ το πένθιμο εμβατήριο που τάραξε τ’ αυτιά του, ρίχνει μια και ξαπλώνει έναν. Αυτό ήταν. Ακούν το μπαμ τα παλικάρια, κι αρχίζουν να βαρούν όλοι.
Κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει πως, κι αυτά τα επεισόδια, οργανώθηκαν απ’ τους Άγγλους. Αλλά ο άτσαλος τρόπος που εκδηλώθηκαν, μαρτυράει πως ήταν έργο καθαρά ελληνικό. Άλλωστε, αυτή τη μέρα οι Άγγλοι δε φαίνονται πουθενά. Είναι διακριτικοί. Βλέπεις, σέβονται τους νεκρούς. Ακόμα και τα δικά τους θύματα!
5. Η αρχή του μίνι εμφυλίου
Το βράδυ της Δευτέρας 4 Δεκεμβρίου, μέρα της κηδείας των θυμάτων της 3ης Δεκεμβρίου και της εμφάνισης στο προσκήνιο των παλικαράδων του Γρίβα, ο Παπανδρέου υποβάλλει την παραίτησή του. Όλοι πιστεύουν προς στιγμήν πως τώρα θα βρεθεί μια λύση και ο εμφύλιος θα αποτραπεί. Αλλά όταν ο Παπανδρέου ανακαλεί την παραίτηση, ύστερα απ’ την άρνηση του Σοφούλη να τον σκαντζάρει (κορόιδο είναι, η αλεπού;), όλοι ξέρουν πως το δύσκολο έργο που ανέλαβε αυτός ο ευφυέστατος πολιτικός θα το φέρει σε πέρας. Δηλαδή, θα αποκλείσει απ’ τη διακυβέρνηση και τους κομμουνιστές και τους σοσιαλιστές και τους σοσιαλδημοκράτες, για να κυριαρχήσουν τελικά οι λεγόμενοι «μετριοπαθείς», γνωστοί και με το γεωμετρικό παρατσούκλι «κεντρώοι», που είναι οι λιγότερο κραυγαλέοι δεξιοί, δεξιοί πάντως, όπως ακριβώς και ο Γ. Παπανδρέου και ο Σοφ. Βενιζέλος και ο Θεμ. Σοφούλης και όλα τα καλά παιδιά του Κέντρου, που θα αναλάβουν και θα διεκπεραιώσουν επιτυχώς τον εμφύλιο που θα ακολουθήσει, μέχρι να αναδιοργανωθεί η παραδοσιακή Δεξιά, που έχει δυσφημιστεί πολύ με τη δικτατορία του Μεταξά – κι αυτός είναι ο λόγος που προς το παρόν δεν την προτιμούν οι Άγγλοι.
Είναι αφέλεια πρώτου βαθμού να πιστεύει κανείς πως το Κέντρο είναι δυνατό να έχει κάποια έστω και μακρινή σχέση με κάποια έστω και δυσκαθόριστη Αριστερά. Το Κέντρο είναι μια μετριοπαθής Δεξιά, που συγκεντρώνει λαπάδες πάσης φύσεως. Προσωπικά, εγώ ο αριστερός, πάντα προτιμούσα την παραδοσιακή Δεξιά απ’ το Κέντρο, που μπερδεύει διαρκώς τα πάντα, έτσι που κουνιέται συνέχεια σαν εκκρεμές μια προς τα δεξιά, μια προς τα αριστερά για να ισορροπεί τελικά πάντα απ’ τα δεξιά. Μη μου μιλάτε, λοιπόν, για κεντρώο Παπανδρέου γιατί μου ανάβουν όλα τα αριστερά λαμπάκια. Άλλωστε, καταλάβατε ήδη πόσο αριστερός ήταν αυτόν τον δύσκολο καιρό ο Παπανδρέου. Αριστερός όσο κι ο Τσώρτσιλ.
Λοιπόν, την 4η Δεκεμβρίου 1944, που είναι η επίσημη ημερομηνία της έναρξης του μίνι εμφυλίου πολέμου που είναι τα Δεκεμβριανά, μετά την ανάκληση της παραίτησης του Παπανδρέου προς μεγάλη ανακούφιση του πρεσβευτή Λίπερ, που είχε πάει η καρδιά του στην Κούλουρη με τα καμώματα του Έλληνα υφισταμένου του, που δεν ήταν, λέει, διατεθειμένος να ανεχτεί τη σφαγή μεταξύ Ελλήνων, λες και πρώτη φορά θα σφάζονταν οι Έλληνες μεταξύ τους, ο Σκόμπι, ο γενικός ντερβέναγας της αγγλικής τότε αποικίας, που και τότε λεγόταν Ελλάδα (!), κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο. Και καλεί τον ΕΛΑΣ να εκκενώσει την Αθήνα σε μια μέρα.
Όμως, ο ΕΛΑΣ αντί να υπακούσει στο Σκόμπι, αρχίζει στα γρήγορα να καταλαμβάνει τα αστυνομικά τμήματα και να αφοπλίζει τους αστυνομικούς που, σημειωτέον, είναι κατοχικοί, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι και συνεργάτες των Γερμανών κατ’ ανάγκην. Η αστυνόμευση δεν σταματάει. Βέβαια, ο ΕΛΑΣ εκτελεί και κανέναν αστυνομικό με συνοπτικές διαδικασίες, όταν εκτός από αστυνομικός είναι και συνεργάτης των Γερμανών, κι αυτός είναι ο λόγος που οι μισοί τουλάχιστον αστυνομικοί ζητούν και πετυχαίνουν την προστασία των Άγγλων. Εκτός απ’ τους ταγματασφαλίτες και τους χίτες, οι Άγγλοι έχουν τώρα συμμάχους και τους αστυνομικούς. Όλα τα καλά παιδιά είναι μαζί τους.
6. Τσώρτσιλ, ο νέος Κάνιγκ
Στις 7 Δεκεμβρίου 1944 διαρρέει και δημοσιεύεται στον αμερικανικό Τύπο, που σημειωτέον αυτόν τον καιρό είναι σχεδόν αναφανδόν υπέρ του ΕΑΜ, πράγμα που δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση γιατί οι Αμερικάνοι δεν έχουν αντικαταστήσει ακόμα τους Άγγλους στην Ελλάδα αλλά και γιατί δε βλέπουν καθόλου με καλό μάτι τη διανομή των Βαλκανίων ανάμεσα στους Άγγλους και τους Ρώσους, ένα γράμμα του Τσώρτσιλ απ’ ευθείας στον στρατηγό Σκόμπι και όχι στον πρεσβευτή του στην Αθήνα Λίπερ.
Αυτό το ιστορικό τεκμήριο, που μαρτυράει με τον πιο αδιάψευστο τρόπο τις προθέσεις των Άγγλων, έχει ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου. Μ’ άλλα λόγια γράφηκε και στάλθηκε την επομένη της έναρξης του μίνι εμφυλίου πολέμου που είναι τα Δεκεμβριανά, ενός εμφυλίου πολέμου που υποβαστάζεται και υποστηρίζεται από τους Άγγλους αλλά όχι και από τους Αμερικανούς. Ο Ρούσβελτ ζει ακόμα, και όσο ζει οι Αμερικανοί θα παίζουν τίμια το παιχνίδι τους.
Διαβάστε μερικά αποσπάσματα αυτού του εκπληκτικού στον κυνισμό του γράμματος (παραθέτω από το βιβλίο του Αντρέα Κέδρου «Η ελληνική αντίσταση 1940-44):
«Έδωσα οδηγίες στον στρατηγό Ουίλσον (είναι ο προϊστάμενος του Σκόμπι) να σας αφήσει όλες σας τις δυνάμεις και να σας σταλούν όλες οι δυνατές ενισχύσεις. […] Είστε υπεύθυνος για την διατήρηση της τάξης στην Αθήνα και οφείλετε να εξουδετερώσετε ή να καταστρέψετε όλες τις ομάδες ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που θα πλησιάσουν στην πόλη. Λάβετε όλα τα μέτρα που θα κρίνετε ωφέλιμα για να εξασφαλίσετε τον έλεγχο των οδών και για να κυκλώσετε όλες τις ομάδες ταραξιών. […] Μη διστάσετε να πυροβολείτε κάθε ένοπλο που θα δοκιμάσει να αμφισβητήσει το βρετανικό κύρος στην Αθήνα ή το ελληνικό κύρος για λογαριασμό του οποίου ενεργούμε. Το καλύτερο, φυσικά, θα ήταν να συνυπογράφει τις διαταγές σας κάποια ελληνική κυβέρνηση, και ο Λίπερ ζητάει αυτή τη στιγμή από τον Παπανδρέου να παραμείνει στη θέση του για να σας βοηθήσει. Μη διστάζετε πάντως να ενεργείτε σα να βρισκόσαστε σε κατακτημένη πόλη, όπου θα είχε ξεσπάσει μια τοπική εξέγερση. Σε ό,τι αφορά τις ομάδες του ΕΛΑΣ που πλησιάζουν ερχόμενες απ’ έξω, πρέπει να είσαστε σε θέση με τα τεθωρακισμένα σας να δώσετε σε μερικές απ’ αυτές ένα μάθημα, που θα αποθαρρύνει τις άλλες να δοκιμάσουν να δράσουν. Μπορείτε να υπολογίζετε στην υποστήριξή μου για όλα τα λογικά και συνετά μέτρα που λάβετε σ’ αυτή τη βάση. (Προσέξτε, λογικά και συνετά μεν τα μέτρα αλλά Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗ ΒΑΣΗ. Δηλαδή, στη βάση της σφαγής). Πρέπει να κρατήσουμε και να κυριαρχήσουμε στην Αθήνα. Θα ήταν για μας μεγάλο πράγμα να το κατορθώσουμε χωρίς αιματοχυσία, αν μπορεί να γίνει, αλλά και με αιματοχυσία αν είναι αναπόφευκτο».
Πώς είναι δυνατή μια ένοπλη επέμβαση χωρίς αιματοχυσία, αυτό μόνο ο Τσώρτσιλ το ξέρει. Ίσως και ο Παπανδρέου, που ενώ τάσσεται αναφανδόν κατά της αιματοχυσίας (αυτό δα έλειπε, να ταχθεί υπέρ), αποδέχεται και εγκρίνει την ένοπλη επέμβαση των Άγγλων, των «ελευθερωτών», των παραδοσιακών συμμάχων και φίλων της Ελλάδας. Άλλωστε, πρέπει να το παραδεχτούμε, χωρίς τον Τζορτζ Κάνιγκ νεοελληνικό κράτος κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχε. Ξέρει τι λέει και πού πατάει ο Τσώρτσιλ.
7. Νυν υπέρ πάντων ο θάνατος
Αντιμετωπίζοντας τα πράγματα με την κοινή λογική, θα μπορούσε να πει κανείς πως ο Τσώρτσιλ έκανε δύο χοντρά λάθη επεμβαίνοντας ένοπλα στην Αθήνα. Πρώτον, υποτίμησε τη δύναμη του ΕΛΑΣ και την υποστήριξη του λαού προς το ΕΑΜ, και δεύτερον δεν πήρε υπ’ όψιν την διεθνή κοινή γνώμη, που σχεδόν χωρίς εξαίρεση, είναι εναντίον του, ύστερα απ’ τη σφαγή της ματωμένης Κυριακής, 3 Δεκεμβρίου 1944.
Αλλά και το ΕΑΜ κάνει δύο εξ ίσου χοντρά λάθη.
Πρώτον, είναι σίγουρο πως η αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης θα κάνει τον Τσώρτσιλ ν’ αλλάξει τακτική και να προσπαθήσει να βρει ειρηνική και συμβιβαστική λύση, και δεύτερον δεν χτυπάει τους Άγγλους δια του πανίσχυρου ΕΛΑΣ πουθενά αλλού έξω απ’ την Αθήνα. Ας δούμε τη διαπλοκή των λαθών κατά ζεύγη εκατέρωθεν καθώς και το κομφούζιο που θα δημιουργηθεί απ’ την εν λόγω διαπλοκή.
Ο Τσώρτσιλ εύκολα μαντεύει πως ο ΕΛΑΣ δεν θα επέμβει πουθενά αλλού εκτός απ’ την Αθήνα, γιατί κάτι τέτοιο θα εσήμαινε εμφύλιο πόλεμο και τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΕΑΜ σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκουν τον εμφύλιο πόλεμο. Συνεπώς, η στρατιωτική ισχύ του ΕΛΑΣ εξουδετερώνεται αυτόματα απ’ την ειρηνική πολιτική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Που δεν διακινδυνεύουν να παίξουν σκληρό παιχνίδι, όπως ο Τσώρτσιλ. Θα μπορούσαν όμως να το παίξουν αν είχαν τη σιωπηλή έστω υποστήριξη των Ρώσων. Όμως ο Στάλιν μένει υποδειγματικά ουδέτερος κατά τη διάρκεια της δεκεμβριανής σύγκρουσης.
Και λέει πάρα πολλά το γεγονός πως ο Τσώρτσιλ δε χαρακτηρίζει κομμουνιστική την αντίσταση, αλλά… τροτσκιστική! Σε μια εποχή που οι τροτσκιστές εκτελούνταν απ’ τους κομμουνιστές! Κλείνει πονηρά το μάτι στον Στάλιν, λέγοντάς του, άσε σε μένα τους εχθρούς σου. Και ο Στάλιν αφήνει ανενόχλητο τον Τσώρτσιλ να κάνει όπως τον βολεύει στην Ελλάδα, διότι αυτό υπαγορεύει το σύστημα της πολιτικοστρατιωτικής αντιπαροχής. Πήρε την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, έδωσε την Ελλάδα. Παστρικοί λογαριασμοί – και τα σκυλιά (οι κομμουνιστές) δεμένα.
Όμως ούτε ο Τσώρτσιλ έχει την υποστήριξη των Αμερικανών. Μένουν κι αυτοί υποδειγματικά ουδέτεροι, όπως και οι Ρώσοι. Αυτή η διπλή ουδετερότητα βοηθάει τα μάλα τον ιδιοφυή Άγγλο πολιτικό, που δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως είναι ο υπ’ αριθμόν ένα ηγέτης όλων των συμμάχων, σ’ όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Όσο για τη διεθνή κοινή γνώμη, ο πεπειραμένος Τσώρτσιλ ξέρει αυτό που ποτέ δεν θα καταλάβει κανένας ανθρωπιστής. Ότι, δηλαδή, σ’ έναν πόλεμο το δίκιο δε βρίσκεται απ’ τη μεριά της ηθικής αλλά απ’ τη μεριά της βίας. Ο πόλεμος είναι εξ ορισμού ανήθικος, κι όποιος ηθικολογεί πολεμώντας είτε είναι εντελώς βλαξ, είτε είναι ανθρωπιστής της δεκάρας, που ενώ εμπλέκεται σε πόλεμο, αρχίζει μετά να τσαμπουνάει για «δίκαιο πόλεμο», για «ηθικό πόλεμο» και άλλα τέτοια δημαγωγικά και βλακώδη.
Ο Τσώρτσιλ δεν καταλαβαίνει από τέτοια. Βαράει αδιαφορώντας επιδεικτικά για την ηθική γιατί ξέρει πως στον πόλεμο δεν υπάρχει ηθική, υπάρχει μόνο η με κάθε τρόπο επιδίωξη της νίκης και συνεπώς η επιθυμία της συντριβής του αντιπάλου. Ο πόλεμος είναι μια ζωώδης κατάσταση, κι αυτό ο Τσώρτσιλ το ήξερε καλύτερα παντός άλλου.
Την 28η Νοεμβρίου 1944, ο Παπανδρέου, με την έγκριση του Άγγλου πρεσβευτή Λίπερ, υποβάλλει στο υπουργικό συμβούλιο ένα νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο όλες οι ένοπλες δυνάμεις των αντιστασιακών οργανώσεων, αριστερές και δεξιές, πρέπει να διαλυθούν πριν από την 10η Δεκεμβρίου, προκειμένου να δημιουργηθεί μια Εθνοφυλακή, που θα αποτελέσει το έμβρυο για τον μελλοντικό ελληνικό εθνικό στρατό.
Μέχρι εδώ, τίποτα το μεμπτό.
Όμως, υπάρχει και συνέχεια. Το νομοσχέδιο λέει πως τόσο η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι) όσο και ο Ιερός Λόχος, δηλαδή μια επίλεκτη μονάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από βασιλόφρονες αξιωματικούς, που εδρεύει στην Κέρκυρα, θα ενταχθούν αυτόματα, ως έτοιμος και υπάρχων ήδη στρατός, στην υπό ίδρυση Εθνοφυλακή, στην οποία θα ενταχθούν επίσης και ορισμένες μονάδες του ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Το άθροισμα σε άνδρες όλων των παραπάνω μονάδων θα δώσει και τον αριθμό των ανδρών του ΕΛΑΣ που πρέπει να ενταχθούν στην ίδια Εθνοφυλακή. Τα πράγματα φαίνονται πολύ καθαρά και πολύ αθώα. Ο αριθμός των δεξιών και των αριστερών στρατιωτών της υπό ίδρυσιν Εθνοφρουράς θα είναι ακριβώς ο ίδιος.
Ναι, αλλά ο ΕΛΑΣ είναι ήδη ένας έτοιμος και δοκιμασμένος στρατός. Όμως, ο οπλισμός του σε σχέση με τις άλλες, τις δεξιές μονάδες, είναι για τα πανηγύρια. Συνεπώς, την υπεροπλία θα την έχουν αυτομάτως οι δεξιοί. Άσε που τη στρατολογία που θα γίνει για να αυξηθεί ο αρχικός στρατός, θα την ελέγχει ο Παπανδρέου και οι Άγγλοι. Οπότε, σε λίγους μήνες οι ΕΛΑΣίτες που θα μπουν απ’ την αρχή στην Εθνοφυλακή, θα έχουν εξαφανιστεί εντελώς μέσα στο πλήθος των επιστράτων, και ο στρατός θα γίνει αυτομάτως όργανο της Δεξιάς.
Πονηρός ο Παπανδρέου, αλλά πονηροί και οι κομμουνιστές. Ο Σιάντος από μέρους του ΚΚΕ και ο Παρτσαλίδης από μέρους του ΕΑΜ επισκέπτονται τον Παπανδρέου την 30η Νοεμβρίου και του λεν, διαλύουμε τον ΕΛΑΣ, αν διαλύσετε την 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι). Να φκιάξουμε έναν στρατό εξ αρχής με επιστράτευση. Τίποτα πιο τίμιο και πιο λογικό.
Όμως, ο Παπανδρέου απορρίπτει αυτό το καταφάνερα λογικό σχέδιο. Με τίποτα δε θέλει να διαλύσει την ταξιαρχία των πραιτοριανών. Και σα να μην έφτανε αυτό, ο Σκόμπι αυτοβούλως και χωρίς να ρωτήσει κανέναν στην κυβέρνηση, κυκλοφορεί μια προκήρυξη στους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τους διατάσσει να παραδώσουν τα όπλα πριν απ’ τις 10 Δεκεμβρίου. Ποιος, λοιπόν, είναι αυτός ο αποικιοκράτης που φέρεται σαν κυβερνήτης σε αφρικανική χώρα και εκδίδει διαταγές, που δεν τις γνωρίζει η ελληνική κυβέρνηση;
Οι ΕΑΜίτες γίνονται θηρία, και με το δίκιο τους. Όλα τα αριστερά μέλη της κυβέρνησης παραιτούνται αμέσως, διαμαρτυρόμενοι για την απροκάλυπτη επέμβαση του Σκόμπι. Αλλά την επομένη της κυκλοφορίας της προκήρυξης και της παραίτησης των αριστερών, ο Παπανδρέου καλύπτει εκ των υστέρων την ενέργεια του Σκόμπι. Ημερομηνία καλύψεως 2 Δεκεμβρίου 1944. Δηλαδή, δύο μέρες πριν απ’ τη ματωμένη Κυριακή. Και να σου λέει ο Παπανδρέου πως με τις ενέργειές του πρόλαβε τα χειρότερα. Λες και υπάρχουν χειρότερα απ’ αυτά που θα ακολουθήσουν.
2. Ένας μίνι εμφύλιος
Το σχέδιο του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για διάλυση όλων των ενόπλων αντιστασιακών σχηματισμών και τη δημιουργία του στρατού με επιστράτευση, δείχνει πως ουδεμία πρόθεση είχαν οι αριστεροί να συγκρουστούν με τους δεξιούς, και ουδόλως αποσκοπούσαν σε μια αποκλειστικά αριστερή κυβέρνηση, όπως κατ’ επανάληψιν θα πουν αργότερα οι δεξιοί δημαγωγοί.
Το ΕΑΜ δεν είναι ΚΚΕ, είναι κάτι πολύ ευρύτερο και συμπεριλαμβάνει και σοσιαλδημοκράτες, σαν τον Σβώλο και τον Τσιριμώκο, που δε θέλουν καθεστώς κομμουνιστικό, θέλουν καθεστώς σοσιαλδημοκρατικό, δηλαδή αυτό ακριβώς που δε θέλουν οι Άγγλοι και το τσιράκι τους, ο Γ. Παπανδρέου. Βέβαια, οι κομμουνιστές πολύ θα ήθελαν ένα κομμουνιστικό καθεστώς αλλά ξέρουν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Προς το παρόν, τα κομμουνιστικά σχέδια προβλέπουν ενεργό συμμετοχή σε κυβέρνηση συνασπισμού κι αν η συγκυρία αργότερα ευνοήσει τους κομμουνιστές έχει καλώς από κομμουνιστικής απόψεως, αν δεν τους ευνοήσει, τουλάχιστον δε θα χάσουν και τα λίγα που έχουν κερδίσει. Ας μην ξεχνάμε πως ο πόλεμος στην Ευρώπη συνεχίζεται, και όλα παίζονται ακόμα.
Λογικότατο, λοιπόν, το σχέδιο, παρά τις κραυγές των φωνακλάδων υπερ-επαναστατών που ζητούν Λαϊκή Δημοκρατία εδώ και τώρα. Αλλά κάτι τέτοιο θα είχε σα συνέπεια μια σύγκρουση κατ’ αρχήν του ΚΚΕ με το ΕΑΜ, πράγμα ολικά και φανερά παράλογο. Όμως, αυτό που φοβούνται οι Άγγλοι είναι το πραγματικά λαοπρόβλητο και δοκιμασμένο ΕΑΜ, που έκανε θαύματα στη διάρκεια της κατοχής. Αν το Μέτωπο διατηρούνταν ως μέτωπο, η Δεξιά θα τα έβρισκε ζόρικα εξ αρχής. Συνεπώς, το ΕΑΜ και κυρίως ο στρατός του, ο ΕΛΑΣ, έπρεπε να διαλυθούν πάση θυσία.
Γι’ αυτό, άλλωστε, βρισκόταν ο Σκόμπι στην Αθήνα.
Σωστά έγραφε η εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα»: μια άνευ όρων διάλυση του ΕΛΑΣ θα εσήμαινε εγκατάλειψη του λαού στα χέρια των δημίων του. Οι ταγματασφαλίτες καραδοκούν, προστατευμένοι από τους Άγγλους. Και σ’ αυτούς ακριβώς λογαριάζουν οι Άγγλοι περισσότερο απ’ όσο στο δικό τους στρατό ή τον Ιερό Λόχο και την Ορεινή Ταξιαρχία του Ρίμινι. Οι ταγματασφαλίτες ξέρουν να δρουν ως κομάντος και ως σφαγείς, και συνεπώς είναι καταλληλότεροι για οδομαχίες απ’ όσο στρατεύματα εκπαιδευμένα για κανονικές μάχες σε κανονικά πεδία. Βέβαια, τα αγγλικά τανκς θα παίξουν βασικό ρόλο στα Δεκεμβριανά, όπως θα δούμε, όμως θα λειτουργήσουν περισσότερο σαν κινούμενα οδοφράγματα, παρά σαν επιθετικά όπλα. Πίσω απ’ αυτά τα κινούμενα οδοφράγματα θα κινούνται τρομαγμένοι ταγματασφαλίτες που ξέρουν πως δεν τους σώζει τίποτα αν νικήσουν οι ΕΑΜίτες, και γι’ αυτό τα παίζουν όλα για όλα.
Καλύτερο στρατό δεν θα μπορούσαν να βρουν οι Άγγλοι. Ο κάθε στρατηγός, συνεπώς και ο στρατηγός Σκόμπι, ξέρει πως δεν υπάρχει πιο καλός στρατιώτης απ’ τον απελπισμένο στρατιώτη, που ξέρει πως μόνο η νίκη μπορεί να τον σώσει.
Τα παραπάνω σημαίνουν πως τα Δεκεμβριανά είναι ένας καθαρός εμφύλιος πόλεμος, που θα λειτουργήσει σαν πρελούντιο σ’ αυτόν που θα ακολουθήσει, και όχι απλά μια στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων. Οι Άγγλοι, όπως αργότερα οι Αμερικάνοι στον κυρίως εμφύλιο, καθοδηγούν, οργανώνουν και εξοπλίζουν τους ντόπιους συνεργάτες τους, κυρίως τους ταγματασφαλίτες. Δηλαδή, βάζουν άλλους να σφάζονται για λογαριασμό τους.
3. Η ματωμένη Κυριακή
Την 1η Δεκεμβρίου 1944 ο Σκόμπι, ερήμην της ελληνικής κυβερνήσεως, καλεί τον ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα. Και την άλλη μέρα, πάλι ερήμην των πάντων, γεμίζει την Αθήνα με προκηρύξεις που πέφτουν από αεροπλάνα, καθώς και με αφίσες που κολλούν στους τοίχους οι μπράβοι του. Δε ζητάει τίποτα αυτή τη φορά. Απλώς, σαν καλός πατέρας, θέλει να κάνει γνωστό στα παιδιά του, τους Έλληνες, πως δεν πρέπει να ανησυχούν για τίποτα, πως θα προστατεύσει την νόμιμη κυβέρνηση και πως θα πατάξει κάθε απόπειρα πραξικοπήματος ή αντισυνταγματικής βίας.
Είναι φανερό για ποιον χτυπάει η καμπάνα.
Και το ΕΑΜ επιχειρεί να δώσει μια πληρωμένη απάντηση στον προτέκτορα, καλώντας το λαό σε γενική απεργία για τη Δευτέρα, 4 του μήνα, και σε λαϊκή συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά των Άγγλων την Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944.
Είναι κάτι το εκπληκτικό αυτή η συγκέντρωση. Εκατομμύρια κόσμου κατα-κλύζουν, αυτή την ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα, όχι μόνο το Σύνταγμα, αλλά όλο το κέντρο της Αθήνας. Ξένοι και Έλληνες δημοσιογράφοι λένε πως μεγαλύτερη συγκέντρωση δεν είδε ποτέ η Αθήνα στην ιστορία της. Το κύριο σύνθημα «όχι άλλη κατοχή» είναι τόσο πετυχημένο, που αυτό και μόνο είναι αρκετό για να ξεσηκώσει τα πλήθη κατά των νέων κατακτητών, που παριστάνουν τους προστάτες.
Και ξαφνικά, την ώρα που κατατίθενται στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη τα σχετικά στέφανα, ακούγονται οι πρώτες ριπές πολυβόλου. Κάποιοι πυροβολούν στο ψαχνό από τη στέγη του κτιρίου της Διεύθυνσης Αστυνομίας εκεί δίπλα αλλά και από το κτίριο της Βουλής. Η πρώτη ριπή ξαπλώνει καναδυό, αλλά το πλήθος που παραληρεί δεν καταλαβαίνει ακόμα τίποτα. Με τη δεύτερη ριπή, που ξαπλώνει άλλους πεντέξι, όλα ξεκαθαρίζουν.
Ο πανικός που προκαλείται είναι χωρίς προηγούμενο. Όμως κανείς δεν κουνιέται από τη θέση του. Ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων τρέμει από φόβο και κοκαλώνει από έκπληξη. Αδύνατο να βάλει νους ανθρώπου αυτό που συμβαίνει. Κάποιοι πυροβολούν στο ψαχνό ένα κολοσσιαίο, ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων που ζητούν να περάσει η εξουσία απ’ τους Άγγλους στους Έλληνες.
Κάθε ριπή ρίχνεται ξαφνικά και ακολουθεί σιγή. Μόλις ξεθαρρέψουν λιγάκι τα πλήθη και αρχίσουν να κουνιούνται, νέα ριπή τα καθηλώνει. Κάποιοι ξέρουν να πυροβολούν μεθοδικά, επιστημονικά, σαδιστικά πάνω στο άοπλο πλήθος. Είναι αυτοί που απόχτησαν τη σχετική πείρα στις αποικίες τους. Τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια; Οι Άγγλοι κάνουν μπαμ-μπουμ στα κεραμίδια της ελληνικής Βουλής και της ελληνικής Αστυνομίας.
Ο Παπανδρέου θα πει μετά πως δεν έχει ιδέα για το ποιοι οργάνωσαν και εκτέλεσαν αυτό το μακελειό. Και αυτή τη φορά πρέπει να τον πιστέψουμε. Έτσι κι αλλιώς, ο Σκόμπι κάνει ότι θέλει και λογαριασμό δεν έχει να δώσει σε κανέναν ελληνοαφρικανό, πολύ περισσότερο σε δικούς του ανθρώπους, σαν τον Παπανδρέου.
Όταν τελείωσε το κακό, στην πλατεία Συντάγματος καταμετρώνται 28 πτώματα. Πάνω από 100 τραυματίες, οι περισσότεροι απ’ τους οποίους σοβαρά, θα γεμίσουν τα νοσοκομεία της Αθήνας. Η πόλη που δεν πρόλαβε να βγάλει τα μαύρα, πενθεί ξανά. Αυτή τη φορά εξαιτίας των «ελευθερωτών» της. Και να σκεφτείς ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη συνεχίζεται.
4. Η ματωμένη Δευτέρα
Η Δευτέρα, 4 Δεκεμβρίου 1944, είναι η μέρα που αρχίζει η γενική απεργία που είχε εξαγγείλει το ΕΑΜ. Όμως, είναι και η επόμενη μέρα της μεγάλης σφαγής και της κηδείας των 28 νεκρών της προηγούμενης. Είναι επίσης η μέρα μιας ακόμα σφαγής, με κάπου 100 νεκρούς και τραυματίες, κανείς δεν ξέρει πόσους ακριβώς. Αυτή τη μέρα, η σύγχυση είναι πλήρης γιατί η δολοφονία των αθώων δε γίνεται με τον αγγλικό τρόπο της προηγούμενης, μεθοδικά, μελετημένα και ψυχρά, αλλά εντελώς άτσαλα από Έλληνες χαφιέδες της περιώνυμης Οργάνωσης Χ του Γρίβα.
Τα πράγματα έγιναν ως εξής :
Ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων, ίσως πιο μεγάλο απ’ αυτό της προηγού-μενης, θάβει τους 28 νεκρούς της Κυριακής. Όλοι ξέρουν που αρχίζει η πομπή, αρχίζει ακριβώς πίσω απ’ τα φέρετρα, αλλά κανείς δεν ξέρει που τελειώνει. Κάποιοι λεν πως όταν η νεκρική πομπή φτάσει στο Α΄ νεκρο-ταφείο, η ουρά της βρίσκεται ακόμα στην Ομόνοια. Αυτό το πλήθος, μ’ ένα στόμα, τραγουδάει φάλτσα απ’ τον πόνο και το κλάμα το πένθιμο εμβατήριο του ΕΛΑΣ, το «επέσατε θύματα». Και κάθε τόσο τεράστιες ομάδες ανθρώπων γονατίζουν, σηκώνουν το κεφάλι ψηλά σα να προσεύχονται ή να ζητούν βοήθεια απ’ τον ουρανό. Όλοι ξέρουν πως τα μεγάλα δεινά για την Ελλάδα μόλις τώρα αρχίζουν.
Όλα παν καλά (τρόπος του λέγειν) μέσα στη θλίψη και τον πόνο, μέχρι την ταφή. Μετά την ταφή, τα πλήθη σκορπούν μέσα στους δρόμους, συνεχίζοντας να τραγουδούν το πένθιμο εμβατήριο, πράγμα που εξοργίζει τους χίτες που είναι ακροβολισμένοι δώθε κείθε σε σπίτια και κυρίως σε ξενοδοχεία του κέντρου της Αθήνας. Και αρχίζουν τότε ένα λιανοτουφεκίδι σα να κυνηγούν πάπιες. Σκοπεύουν απ’ τα παράθυρα των ξενοδοχείων και βαρούν στο σταυρό.
Οι Χίτες είναι μια ιδιόμορφη ομάδα καθαρμάτων. Δε συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, αλλά ούτε και τους έβλαψαν ποτέ. Σ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής, έργο τους έχουν τη δολοφονία κομμουνιστών. Γι’ αυτό και οι Γερμανοί τους ανέχονται, και πολύ συχνά τους περιθάλπουν. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς την αγάπη των Άγγλων για την Οργάνωση Χ. Οι χίτες έχουν πείρα και είναι καλοί σκοπευτές. Και ξέρουν να σφάζουν και με μαχαίρι, όταν δεν πρέπει να γίνει θόρυβος. Φασίστες κομάντος των πόλεων τέλειοι.
Ο Γρίβας, ο θρυλικός αρχηγός της ΕΟΚΑ στην Κύπρο αργότερα και ορκισμένος εχθρός των Άγγλων, είναι προς το παρόν το δεξί χέρι τους στα Δεκεμβριανά. Το άντρο του είναι στο Θησείο, κοντά στο λόφο του Φιλοπάππου. Από κει ξεκίνησαν τα παλικάρια του σήμερα, 4 Δεκεμβρίου 1944, για να ακροβολιστούν στο κέντρο της Αθήνας, ώστε να επιτηρούν, υποτίθεται, την τάξη και να προφυλάσσουν τους κατοίκους της πρωτεύουσας απ’ τους ταραξίες κομμουνιστές. Κι όταν ένας απ’ τους ακροβολιστές κρίνει πως διαταράχτηκε η τάξη απ’ το πένθιμο εμβατήριο που τάραξε τ’ αυτιά του, ρίχνει μια και ξαπλώνει έναν. Αυτό ήταν. Ακούν το μπαμ τα παλικάρια, κι αρχίζουν να βαρούν όλοι.
Κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει πως, κι αυτά τα επεισόδια, οργανώθηκαν απ’ τους Άγγλους. Αλλά ο άτσαλος τρόπος που εκδηλώθηκαν, μαρτυράει πως ήταν έργο καθαρά ελληνικό. Άλλωστε, αυτή τη μέρα οι Άγγλοι δε φαίνονται πουθενά. Είναι διακριτικοί. Βλέπεις, σέβονται τους νεκρούς. Ακόμα και τα δικά τους θύματα!
5. Η αρχή του μίνι εμφυλίου
Το βράδυ της Δευτέρας 4 Δεκεμβρίου, μέρα της κηδείας των θυμάτων της 3ης Δεκεμβρίου και της εμφάνισης στο προσκήνιο των παλικαράδων του Γρίβα, ο Παπανδρέου υποβάλλει την παραίτησή του. Όλοι πιστεύουν προς στιγμήν πως τώρα θα βρεθεί μια λύση και ο εμφύλιος θα αποτραπεί. Αλλά όταν ο Παπανδρέου ανακαλεί την παραίτηση, ύστερα απ’ την άρνηση του Σοφούλη να τον σκαντζάρει (κορόιδο είναι, η αλεπού;), όλοι ξέρουν πως το δύσκολο έργο που ανέλαβε αυτός ο ευφυέστατος πολιτικός θα το φέρει σε πέρας. Δηλαδή, θα αποκλείσει απ’ τη διακυβέρνηση και τους κομμουνιστές και τους σοσιαλιστές και τους σοσιαλδημοκράτες, για να κυριαρχήσουν τελικά οι λεγόμενοι «μετριοπαθείς», γνωστοί και με το γεωμετρικό παρατσούκλι «κεντρώοι», που είναι οι λιγότερο κραυγαλέοι δεξιοί, δεξιοί πάντως, όπως ακριβώς και ο Γ. Παπανδρέου και ο Σοφ. Βενιζέλος και ο Θεμ. Σοφούλης και όλα τα καλά παιδιά του Κέντρου, που θα αναλάβουν και θα διεκπεραιώσουν επιτυχώς τον εμφύλιο που θα ακολουθήσει, μέχρι να αναδιοργανωθεί η παραδοσιακή Δεξιά, που έχει δυσφημιστεί πολύ με τη δικτατορία του Μεταξά – κι αυτός είναι ο λόγος που προς το παρόν δεν την προτιμούν οι Άγγλοι.
Είναι αφέλεια πρώτου βαθμού να πιστεύει κανείς πως το Κέντρο είναι δυνατό να έχει κάποια έστω και μακρινή σχέση με κάποια έστω και δυσκαθόριστη Αριστερά. Το Κέντρο είναι μια μετριοπαθής Δεξιά, που συγκεντρώνει λαπάδες πάσης φύσεως. Προσωπικά, εγώ ο αριστερός, πάντα προτιμούσα την παραδοσιακή Δεξιά απ’ το Κέντρο, που μπερδεύει διαρκώς τα πάντα, έτσι που κουνιέται συνέχεια σαν εκκρεμές μια προς τα δεξιά, μια προς τα αριστερά για να ισορροπεί τελικά πάντα απ’ τα δεξιά. Μη μου μιλάτε, λοιπόν, για κεντρώο Παπανδρέου γιατί μου ανάβουν όλα τα αριστερά λαμπάκια. Άλλωστε, καταλάβατε ήδη πόσο αριστερός ήταν αυτόν τον δύσκολο καιρό ο Παπανδρέου. Αριστερός όσο κι ο Τσώρτσιλ.
Λοιπόν, την 4η Δεκεμβρίου 1944, που είναι η επίσημη ημερομηνία της έναρξης του μίνι εμφυλίου πολέμου που είναι τα Δεκεμβριανά, μετά την ανάκληση της παραίτησης του Παπανδρέου προς μεγάλη ανακούφιση του πρεσβευτή Λίπερ, που είχε πάει η καρδιά του στην Κούλουρη με τα καμώματα του Έλληνα υφισταμένου του, που δεν ήταν, λέει, διατεθειμένος να ανεχτεί τη σφαγή μεταξύ Ελλήνων, λες και πρώτη φορά θα σφάζονταν οι Έλληνες μεταξύ τους, ο Σκόμπι, ο γενικός ντερβέναγας της αγγλικής τότε αποικίας, που και τότε λεγόταν Ελλάδα (!), κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο. Και καλεί τον ΕΛΑΣ να εκκενώσει την Αθήνα σε μια μέρα.
Όμως, ο ΕΛΑΣ αντί να υπακούσει στο Σκόμπι, αρχίζει στα γρήγορα να καταλαμβάνει τα αστυνομικά τμήματα και να αφοπλίζει τους αστυνομικούς που, σημειωτέον, είναι κατοχικοί, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι και συνεργάτες των Γερμανών κατ’ ανάγκην. Η αστυνόμευση δεν σταματάει. Βέβαια, ο ΕΛΑΣ εκτελεί και κανέναν αστυνομικό με συνοπτικές διαδικασίες, όταν εκτός από αστυνομικός είναι και συνεργάτης των Γερμανών, κι αυτός είναι ο λόγος που οι μισοί τουλάχιστον αστυνομικοί ζητούν και πετυχαίνουν την προστασία των Άγγλων. Εκτός απ’ τους ταγματασφαλίτες και τους χίτες, οι Άγγλοι έχουν τώρα συμμάχους και τους αστυνομικούς. Όλα τα καλά παιδιά είναι μαζί τους.
6. Τσώρτσιλ, ο νέος Κάνιγκ
Στις 7 Δεκεμβρίου 1944 διαρρέει και δημοσιεύεται στον αμερικανικό Τύπο, που σημειωτέον αυτόν τον καιρό είναι σχεδόν αναφανδόν υπέρ του ΕΑΜ, πράγμα που δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση γιατί οι Αμερικάνοι δεν έχουν αντικαταστήσει ακόμα τους Άγγλους στην Ελλάδα αλλά και γιατί δε βλέπουν καθόλου με καλό μάτι τη διανομή των Βαλκανίων ανάμεσα στους Άγγλους και τους Ρώσους, ένα γράμμα του Τσώρτσιλ απ’ ευθείας στον στρατηγό Σκόμπι και όχι στον πρεσβευτή του στην Αθήνα Λίπερ.
Αυτό το ιστορικό τεκμήριο, που μαρτυράει με τον πιο αδιάψευστο τρόπο τις προθέσεις των Άγγλων, έχει ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου. Μ’ άλλα λόγια γράφηκε και στάλθηκε την επομένη της έναρξης του μίνι εμφυλίου πολέμου που είναι τα Δεκεμβριανά, ενός εμφυλίου πολέμου που υποβαστάζεται και υποστηρίζεται από τους Άγγλους αλλά όχι και από τους Αμερικανούς. Ο Ρούσβελτ ζει ακόμα, και όσο ζει οι Αμερικανοί θα παίζουν τίμια το παιχνίδι τους.
Διαβάστε μερικά αποσπάσματα αυτού του εκπληκτικού στον κυνισμό του γράμματος (παραθέτω από το βιβλίο του Αντρέα Κέδρου «Η ελληνική αντίσταση 1940-44):
«Έδωσα οδηγίες στον στρατηγό Ουίλσον (είναι ο προϊστάμενος του Σκόμπι) να σας αφήσει όλες σας τις δυνάμεις και να σας σταλούν όλες οι δυνατές ενισχύσεις. […] Είστε υπεύθυνος για την διατήρηση της τάξης στην Αθήνα και οφείλετε να εξουδετερώσετε ή να καταστρέψετε όλες τις ομάδες ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που θα πλησιάσουν στην πόλη. Λάβετε όλα τα μέτρα που θα κρίνετε ωφέλιμα για να εξασφαλίσετε τον έλεγχο των οδών και για να κυκλώσετε όλες τις ομάδες ταραξιών. […] Μη διστάσετε να πυροβολείτε κάθε ένοπλο που θα δοκιμάσει να αμφισβητήσει το βρετανικό κύρος στην Αθήνα ή το ελληνικό κύρος για λογαριασμό του οποίου ενεργούμε. Το καλύτερο, φυσικά, θα ήταν να συνυπογράφει τις διαταγές σας κάποια ελληνική κυβέρνηση, και ο Λίπερ ζητάει αυτή τη στιγμή από τον Παπανδρέου να παραμείνει στη θέση του για να σας βοηθήσει. Μη διστάζετε πάντως να ενεργείτε σα να βρισκόσαστε σε κατακτημένη πόλη, όπου θα είχε ξεσπάσει μια τοπική εξέγερση. Σε ό,τι αφορά τις ομάδες του ΕΛΑΣ που πλησιάζουν ερχόμενες απ’ έξω, πρέπει να είσαστε σε θέση με τα τεθωρακισμένα σας να δώσετε σε μερικές απ’ αυτές ένα μάθημα, που θα αποθαρρύνει τις άλλες να δοκιμάσουν να δράσουν. Μπορείτε να υπολογίζετε στην υποστήριξή μου για όλα τα λογικά και συνετά μέτρα που λάβετε σ’ αυτή τη βάση. (Προσέξτε, λογικά και συνετά μεν τα μέτρα αλλά Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗ ΒΑΣΗ. Δηλαδή, στη βάση της σφαγής). Πρέπει να κρατήσουμε και να κυριαρχήσουμε στην Αθήνα. Θα ήταν για μας μεγάλο πράγμα να το κατορθώσουμε χωρίς αιματοχυσία, αν μπορεί να γίνει, αλλά και με αιματοχυσία αν είναι αναπόφευκτο».
Πώς είναι δυνατή μια ένοπλη επέμβαση χωρίς αιματοχυσία, αυτό μόνο ο Τσώρτσιλ το ξέρει. Ίσως και ο Παπανδρέου, που ενώ τάσσεται αναφανδόν κατά της αιματοχυσίας (αυτό δα έλειπε, να ταχθεί υπέρ), αποδέχεται και εγκρίνει την ένοπλη επέμβαση των Άγγλων, των «ελευθερωτών», των παραδοσιακών συμμάχων και φίλων της Ελλάδας. Άλλωστε, πρέπει να το παραδεχτούμε, χωρίς τον Τζορτζ Κάνιγκ νεοελληνικό κράτος κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχε. Ξέρει τι λέει και πού πατάει ο Τσώρτσιλ.
7. Νυν υπέρ πάντων ο θάνατος
Αντιμετωπίζοντας τα πράγματα με την κοινή λογική, θα μπορούσε να πει κανείς πως ο Τσώρτσιλ έκανε δύο χοντρά λάθη επεμβαίνοντας ένοπλα στην Αθήνα. Πρώτον, υποτίμησε τη δύναμη του ΕΛΑΣ και την υποστήριξη του λαού προς το ΕΑΜ, και δεύτερον δεν πήρε υπ’ όψιν την διεθνή κοινή γνώμη, που σχεδόν χωρίς εξαίρεση, είναι εναντίον του, ύστερα απ’ τη σφαγή της ματωμένης Κυριακής, 3 Δεκεμβρίου 1944.
Αλλά και το ΕΑΜ κάνει δύο εξ ίσου χοντρά λάθη.
Πρώτον, είναι σίγουρο πως η αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης θα κάνει τον Τσώρτσιλ ν’ αλλάξει τακτική και να προσπαθήσει να βρει ειρηνική και συμβιβαστική λύση, και δεύτερον δεν χτυπάει τους Άγγλους δια του πανίσχυρου ΕΛΑΣ πουθενά αλλού έξω απ’ την Αθήνα. Ας δούμε τη διαπλοκή των λαθών κατά ζεύγη εκατέρωθεν καθώς και το κομφούζιο που θα δημιουργηθεί απ’ την εν λόγω διαπλοκή.
Ο Τσώρτσιλ εύκολα μαντεύει πως ο ΕΛΑΣ δεν θα επέμβει πουθενά αλλού εκτός απ’ την Αθήνα, γιατί κάτι τέτοιο θα εσήμαινε εμφύλιο πόλεμο και τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΕΑΜ σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκουν τον εμφύλιο πόλεμο. Συνεπώς, η στρατιωτική ισχύ του ΕΛΑΣ εξουδετερώνεται αυτόματα απ’ την ειρηνική πολιτική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Που δεν διακινδυνεύουν να παίξουν σκληρό παιχνίδι, όπως ο Τσώρτσιλ. Θα μπορούσαν όμως να το παίξουν αν είχαν τη σιωπηλή έστω υποστήριξη των Ρώσων. Όμως ο Στάλιν μένει υποδειγματικά ουδέτερος κατά τη διάρκεια της δεκεμβριανής σύγκρουσης.
Και λέει πάρα πολλά το γεγονός πως ο Τσώρτσιλ δε χαρακτηρίζει κομμουνιστική την αντίσταση, αλλά… τροτσκιστική! Σε μια εποχή που οι τροτσκιστές εκτελούνταν απ’ τους κομμουνιστές! Κλείνει πονηρά το μάτι στον Στάλιν, λέγοντάς του, άσε σε μένα τους εχθρούς σου. Και ο Στάλιν αφήνει ανενόχλητο τον Τσώρτσιλ να κάνει όπως τον βολεύει στην Ελλάδα, διότι αυτό υπαγορεύει το σύστημα της πολιτικοστρατιωτικής αντιπαροχής. Πήρε την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, έδωσε την Ελλάδα. Παστρικοί λογαριασμοί – και τα σκυλιά (οι κομμουνιστές) δεμένα.
Όμως ούτε ο Τσώρτσιλ έχει την υποστήριξη των Αμερικανών. Μένουν κι αυτοί υποδειγματικά ουδέτεροι, όπως και οι Ρώσοι. Αυτή η διπλή ουδετερότητα βοηθάει τα μάλα τον ιδιοφυή Άγγλο πολιτικό, που δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως είναι ο υπ’ αριθμόν ένα ηγέτης όλων των συμμάχων, σ’ όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Όσο για τη διεθνή κοινή γνώμη, ο πεπειραμένος Τσώρτσιλ ξέρει αυτό που ποτέ δεν θα καταλάβει κανένας ανθρωπιστής. Ότι, δηλαδή, σ’ έναν πόλεμο το δίκιο δε βρίσκεται απ’ τη μεριά της ηθικής αλλά απ’ τη μεριά της βίας. Ο πόλεμος είναι εξ ορισμού ανήθικος, κι όποιος ηθικολογεί πολεμώντας είτε είναι εντελώς βλαξ, είτε είναι ανθρωπιστής της δεκάρας, που ενώ εμπλέκεται σε πόλεμο, αρχίζει μετά να τσαμπουνάει για «δίκαιο πόλεμο», για «ηθικό πόλεμο» και άλλα τέτοια δημαγωγικά και βλακώδη.
Ο Τσώρτσιλ δεν καταλαβαίνει από τέτοια. Βαράει αδιαφορώντας επιδεικτικά για την ηθική γιατί ξέρει πως στον πόλεμο δεν υπάρχει ηθική, υπάρχει μόνο η με κάθε τρόπο επιδίωξη της νίκης και συνεπώς η επιθυμία της συντριβής του αντιπάλου. Ο πόλεμος είναι μια ζωώδης κατάσταση, κι αυτό ο Τσώρτσιλ το ήξερε καλύτερα παντός άλλου.
Δεκέμβρης 1944 : Το όπλο της πείνας
Αφήγηση από τον πατέρα μου Στέλιο, καλοκαίρι 1980: ''Σκόμπι στον ΕΛΑΣ : ή υπογράφετε τη συμφωνία ή ο λαός της Αθήνας θα πεθάνει από την πείνα - Τέτοιος βρώμικος εκβιασμός δεν είχε ξαναγίνει ποτέ και πουθενά....''
«Μόλις μπορέσουμε θα σας γλιτώσουμε και να είστε βέβαιοι πως θα το πράξουμε. Τότε θα λάβετε τρόφιμα και θα σας δοθεί περίθαλψη που έχετε ανάγκη».
Με προκηρύξεις όπως αυτή που πετιούνταν κατά χιλιάδες με τα αεροπλάνα της Βασιλικής Βρετανικής Αεροπορίας πάνω από την Αθήνα ο Ανώτατος Διοικητής των Στρατιωτικών Δυνάμεων στην Ελλάδα Βρετανός Ρόναλντ Σκόμπι υπόσχονταν άμεσες διανομές τροφίμων στις «καθαρές» από τον ΕΛΑΣ γειτονιές της πρωτεύουσας. Το σχέδιο χορήγησης θα εξαρτιόταν από τη «διαγωγή των αντάρτικων δυνάμεων».
Σε περιόδους πολεμικής σύρραξης η πείνα αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα και καταστροφικότερα όπλα. Η απειλή του λιμού μέσω του οικονομικού αποκλεισμού, απαγορεύσεων και πρακτικών, όπως η λεηλασία και οι επιτάξεις, έχουν διαχρονικά χρησιμοποιηθεί – και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται – για να καθυποτάξουν κράτη και λαούς. Στην Αθήνα των Δεκεμβριανών το διακύβευμα ήταν η συνέχιση ή η διακοπή της συμμαχικής βοήθειας που παρέχονταν από τα Βρετανικά στρατεύματα.
Με πρόσφατη ακόμα τη μνήμη του μεγάλου λιμού του χειμώνα 1941-1942 και έχοντας μόλις διέλθει από μια ληστρική για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και καταστροφική για τις υποδομές της χώρας ναζιστική Κατοχή, η Ελλάδα αποτελούσε μια χώρα εξαρτημένη από τη διεθνή βοήθεια. Η εξάρτηση ήταν πιο έντονη στην πρωτεύουσα και τα αστικά κέντρα τα οποία ήδη από το 1942 λάμβαναν τακτικές αποστολές εφοδίων υπό την αιγίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.
Στην Κατοχή αποτέλεσε ένα σημαντικό πολιτικό εργαλείο για τις δοσίλογες κυβερνήσεις καθώς τους έδινε την ευχέρεια να εφαρμόζουν μια πιο ευέλικτη πολιτική αλλά και μια πιο συγκροτημένη και βίαιη καταστολή ενάντια στο ΕΑΜ. Στις παραμονές της Απελευθέρωσης ο διπλασιασμός της τόνισε ακόμα περισσότερο την οικονομική ανωτερότητα των εξαρτώμενων από τη βοήθεια περιοχών, κυρίως της πρωτεύουσας.
Με την άφιξή τους τα βρετανικά στρατεύματα εμφανίστηκαν ως αποκλει-στικός φορέας παροχής και διανομής τροφίμων. Το επιχειρησιακό σχέδιο με το εύγλωττο όνομα «ΜΑΝΑ» προέβλεπε την αποβίβαση βρετανικών στρατιωτι-κών δυνάμεων τα οποία θα συνόδευαν και θα εγκαθιστούσαν στην Ελλάδα την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Καθώς δεν συνέτρεχαν στρατιωτικοί λόγοι για μαζική παρουσία Βρετανών στη χώρα – πόσο μάλλον όταν ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίζονταν με μεγάλη ένταση σε άλλα μέτωπα – το όλο σχέδιο στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα παροχής τροφίμων και περίθαλψης στο δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό. Πράγματι, μια από τις πρώτες ενέργειες των Βρετανών ήταν να οργανώσουν συσσίτια ενώ φωτογραφίες με πρόδηλο προπαγανδιστικό χαρακτήρα απεικόνιζαν χαμογελαστούς Βρετανούς στρατιώτες να μοιράζουν σοκολάτες, σούπες και κονσέρβες στις γειτονιές της πόλης.
Επρόκειτο ουσιαστικά για την υπόσχεση ενός πλούσιου και άνετου μέλλοντος το οποίο θα στηρίζονταν στην τροφοδοσία των απελευθερωμένων περιοχών από τους Συμμάχους με τα απαραίτητα για την επιβίωση και εφόδια για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τον πόλεμο χώρας. Στον αντίποδα βρίσκονταν οι περιορισμένες επισιτιστικές δυνατότητες της εγχώριας αγροτικής παραγωγής, οι ελλείψεις και οι καταστροφές. Το ερώτημα για το ρόλο και την αναγκαιότητα της ξένης βοήθειας αποκτούσε λοιπόν κυριολεκτικά ζωτική σημασία και ιδιαίτερη βαρύτητα στις πολιτικές επιλογές όσων διεκδικούσαν την εξουσία μετά την Απελευθέρωση.
Υπεύθυνη για τη διανομή των εφοδίων ήταν η Συμμαχική Υπηρεσία Αρωγής, γνωστή ως Military Liaison Greece (ML). Με εξαίρεση τις πρώτες αποστολές, που έπρεπε να διανεμηθούν δωρεάν, τα είδη τα οποία έφερνε η ML πωλούνταν σε τιμές αρκετά αυξημένες για να μπορέσει η ελληνική κυβέρνηση, με την βοήθεια των χρημάτων από την πώλησή τους, να καλύψει ένα σημαντικό μέρος των βασικών εξόδων του Κράτους.
Όπως σημειώνει ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Λίνκολν Μακ Βη :
«Τα πάντα είναι εξαιρετικά ακριβά και οι μερίδες δελτίου που διανέμο-νται από το στρατό δεν είναι αρκετές για να ζει κανείς άνετα. Μπορεί κάποιος να αγοράσει καλά γεύματα αλλά κοστίζουν περίπου $20 το γεύμα. Οι φτωχοί λιμοκτονούν και είναι άνεργοι».
Η βοήθεια δίνονταν με πίστωση σύμφωνα με τον αμερικάνικο νόμο του ενοικιοδανεισμού και η ελληνική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να πληρώσει αργότερα τόσο την αξία της αγοράς τους όσο και τα έξοδα της μεταφοράς τους από το εξωτερικό και της εκφόρτωσή τους.
Το Νοέμβριο 1944, ένα μήνα μετά την απελευθέρωση της χώρας, το επισιτι-στικό εξακολουθούσε να αποτελεί φλέγον ζήτημα καθώς σημειώνονταν σοβαρές καθυστερήσεις στη διανομή των τροφίμων ενώ οι αποστολές στην επαρχία σταμάτησαν εντελώς. Στις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του και κυρίως στα αστικά κέντρα το ΕΑΜ μετά βίας μπορούσε να καλύψει τις λαϊκές επισιτιστικές ανάγκες. Αν και φορέας εξουσίας, αναγκάστηκε να αναλάβει ένα ρόλο διαμεσολαβητικό απέναντι στους Συμμάχους διεκδικώντας από αυτούς τρόφιμα και εφόδια «για να πάψει ο λαός να πεινάει».
Η ήδη δύσκολη επισιτιστική κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών. Η περιοχή της πρωτεύουσας παρέμεινε χωρίς θέρμανση και ηλεκτρισμό από τις 5 Δεκεμβρίου και χωρίς ύδρευση από τις 11 Δεκεμβρίου και για περίπου 5 εβδομάδες. Όσες προμήθειες υπήρχαν εξαφανίστηκαν και ο πληθυσμός πρακτικά δεν έβρισκε κανένα τρόπο να εφοδιαστεί εξαιτίας των μαχών, της διακοπής όλων των επικοινωνιών και των περιορισμών που επιβάλλονταν στην κυκλοφορία των πολιτών η οποία επιτρεπόταν μόνο από τις 12.00 έως τις 14.00 το μεσημέρι.
Η ζοφερή κατάσταση στην εμπόλεμη Αθήνα την πρώτη εβδομάδα των συγκρού-σεων καταγράφεται σε έκθεση της Βρετανικής Επιτροπής Περιθάλψεως:
Η διανομή τροφίμων σταμάτησε. Αναμφισβήτητα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα πλησιάζει την εξάντληση από την πείνα και άμεση δράση για την συγκρότηση συσσιτίων και δωρεάν διανομής θα πρέπει να εκπονηθεί για να αποφευχθεί η χειροτέρευση της δημόσιας υγείας και του ηθικού του πληθυσμού (…)Η ζωή στην Αθήνα παρέλυσε εντελώς. Ο κόσμος παραμένει κλεισμένος μέσα. Ανακλήθηκαν τα πλοία με τα εφόδια που κατευθύνονταν στον Πειραιά και σε άλλα λιμάνια. Τα οχήματα της ML δεν προχωρούν έξω από τη Βρετανική ζώνη στρατιωτικού ελέγχου (…)Υπάρχουν ελλείψεις σε τρόφιμα. Κανονίστηκε ότι το αλεύρι που υπάρχει στις αποθήκες της ML και της Επιτροπής θα δοθεί στους φούρνους με την εγγύηση των ανταρτών ότι δεν θα επέμβουν. Ιατρικές προμήθειες θα δοθούν κατά τον ίδιο τρόπο σε όλα τα νοσοκομεία.
Οι Βρετανοί κατείχαν σημαντικές ποσότητες τροφίμων και φαρμάκων, διέθεταν μέσα μεταφοράς και οι επιτροπές που ήταν υπεύθυνες για την περίθαλψη βρίσκονταν στην περιοχή υπό τον έλεγχό τους. Είχαν λοιπόν τη δυνατότητα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν τις διανομές ανάλογα με τις περιστάσεις. Τα βρετανικά στρατεύματα ήταν αυτά που πραγματοποιούσαν τις πρώτες διανομές τροφίμων στον πληθυσμό στις περιοχές που καταλάμβα-ναν ενώ ακόμα και το αμερικανικό προσωπικό της UNRRA (Οργανισμός Περί-θαλψης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών) ήταν αναγκασμένο να φορά βρετανικές στολές. Αυτό βέβαια δεν τους εμπόδισε να κατηγορήσουν το ΕΑΜ ως τον κύριο υπεύθυνο για την έλλειψη τροφίμων η οποία αποδίδονταν στη λεηλασία των αποθηκών από τον ΕΛΑΣ και στην παρακίνηση των εργαζομένων σε απεργία ώστε να μην είναι δυνατές ή να καθυστερούν οι εκφορτώσεις των πλοίων που μετέφεραν τη βοήθεια. Ούτε στάθηκε εμπόδιο στο να χρησιμοποιήσουν τη διανομή τροφίμων ως «παγίδα» για συλλήψεις.
Κατά τη πρώτη φάση των συγκρούσεων όταν το επισιτιστικό πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα οξύ το ΕΑΜ επιδίωξε συναντήσεις με εκπροσώπους του Ερυθρού Σταυρού στον οποίο δόθηκαν όλες τις απαραίτητες εγγυήσεις για να πραγματοποιηθούν οι διανομές τροφίμων και στις περιοχές ελέγχου του ΕΛΑΣ και μάλιστα δωρεάν εξαιτίας της έλλειψης χρημάτων. Παρά ωστόσο τις καθημερινές συναντήσεις με εκπροσώπους της UNRRA και του Ερυθρού Σταυρού οι διανομές καθυστερούσαν και η ΚΕ του ΕΑΜ έκανε λόγο για μέτρα πείνας του Σκόμπι που σκοπό είχαν να λυγίσουν τον λαό. Ιδιαίτερο πρόβλημα αντιμετώπιζαν οι Ανατολικές συνοικίες της Αθήνας καθώς ήταν πιο αποκομμένες και είχαν υποστεί βομβαρδισμούς ενώ ήταν δύσκολη η μεταφορά εφοδίων από τον Υμηττό.
Τελικά οι διανομές πραγματοποιήθηκαν από τις 20 Δεκεμβρίου τμηματικά, με τη φροντίδα των Λαϊκών Επιτροπών με τρόφιμα που παραχώρησε ο ΔΕΣ ή που βρέθηκαν σε διάφορες αποθήκες και λαχανόκηπους ενώ είχε οργανωθεί και ο εφοδιασμός των τμημάτων του ΕΛΑΣ που έρχονταν στην Αθήνα.
Ο μεγαλύτερος «εκβιασμός» των Βρετανών αφορούσε την παροχή φαρμάκων.
Προκειμένου τα νοσοκομεία να εφοδιαστούν όφειλαν να αποκαλύψουν τις διευθύνσεις και τον αριθμό των τραυματισμένων. Καθώς ο ΕΛΑΣ αρνήθηκε για στρατιωτικούς λόγους οι Βρετανοί αποφάσισαν ότι τα φάρμακα τα οποία προέρχονταν από τις αποθήκες της ML θα διανέμονταν αποκλειστικά στα νοσοκομεία τα οποία έδιναν τη διεύθυνση και το δυναμικό τους.
Το ζήτημα της ασφάλειας των οχημάτων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού αποτελούσε άλλο ένα πρόσχημα για μη διανομή της βοήθειας στις συνοικίες που έλεγχε ο ΕΛΑΣ. Παρά τις διαβεβαιώσεις του τελευταίου οι Βρετανοί υποστήριξαν ότι ο ΕΛΑΣ πυροβολεί τα αυτοκίνητα και διέκοψαν τις διανομές σε ελασοκρατούμενες συνοικίες.
Εντελώς διαφορετική για τη συμπεριφορά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι η εικόνα των εμφανιζόμενων εκείνη την περίοδο ως ουδέτερων Αμερικανών. Εκθέσεις αξιωματούχων της UNRRA αναφέρουν ότι στην περιοχή του ΕΛΑΣ οι άνθρωποι ήταν πολύ φιλικοί, ζητωκραύγαζαν και χειροκροτούσαν, όταν έβλεπαν τα αυτοκίνητα της Επιτροπής. Εκτενώς αναφέρεται ένα περιστατικό στο οποίο αντάρτης του ΕΛΑΣ διακινδύνευσε τη ζωή του για να σώσει φορτηγό της Επιτροπής που μετέφερε εγκυμονούσα και αμάχους και είχε πέσει σε ναρκοπέδιο.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι αναφορές των μελών του Οργανισμού σχετικά με τη χρησιμοποίηση αυτοκινήτων με τα σήματα του Ερυθρού Σταυρού από τους Βρετανούς. Σε δύο περιπτώσεις αναφέρεται ότι Αμερικανοί μέλη της UNRRA είδαν καμουφλαρισμένα αυτοκίνητα να αποβιβά-ζουν οπλισμένους Έλληνες στρατιώτες και ένστολους αστυνομικούς. Σχετική καταγγελία ότι οι Βρετανοί χρησιμοποιούσαν τα φορτηγά του Ερυθρού Σταυρού για να μεταφέρουν πυρομαχικά και ενόπλους δημοσιεύτηκε επώνυμα στην εφημερίδα New York Herald Tribune από μέλος της UNRRA, τον Απρίλιο 1945, όταν είχαν τελειώσει οι συγκρούσεις .
Με ανάλογες αιτιάσεις για κατασκοπευτική δράση φαίνεται ότι συνδέεται και ο θάνατος στις 31 Δεκεμβρίου 1944 από έκρηξη νάρκης του Lt Colonel Leslie Sheppard, Αρχηγού του Γραφείου Πληροφοριών της UNRRA στην Ελλάδα και πρώην μέλους της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Αθήνα.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1944 ο Αρχηγός της Αποστολής της UNRRA ενημέρωσε την ML ότι θεωρούσε ότι η θέση τους ως UNRRA ήταν προκατειλημμένη καθώς αναπόφευκτα συνδεόταν «με ένα καθεστώς βίας και διακρίσεων».
Οι Βρετανοί αντέδρασαν απομακρύνοντας τους ενοχλητικούς αυτούς αυτόπτες μάρτυρες από την Ελλάδα μαζί με άλλους «μη απαραίτητους» πολίτες.
Συμπερασματικά, ο επισιτισμός του άμαχου πληθυσμού της περιοχής της πρωτεύουσας αποτέλεσε κύριο ζήτημα τόσο για τους Βρετανούς και όσο και τον ΕΛΑΣ. Οι Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις χρησιμοποιώντας την πλεονεκτική τους θέση αναφορικά με τη διαθεσιμότητα των εφοδίων άσκησαν επιπρόσθετη πίεση στον αντίπαλό τους με όπλο τη διακοπή του επισιτισμού και την απειλή της πείνας. Όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και όπως θα συμβεί την περίοδο που θα ακολουθήσει μετά τα Δεκεμβριανά, η διανομή των ειδών της ξένης βοήθειας χρησιμοποιήθηκε επιλεκτικά και μεροληπτικά εις βάρος του ΕΑΜ και των οπαδών του.
Κύριος στόχος ήταν η πολιτική, ηθική αλλά και φυσική εξόντωσή τους μέσω της αποκοπής από τα δίκτυα βοήθειας και του εκβιασμού διακοπής κάθε επισιτιστικής αρωγής.
«Μόλις μπορέσουμε θα σας γλιτώσουμε και να είστε βέβαιοι πως θα το πράξουμε. Τότε θα λάβετε τρόφιμα και θα σας δοθεί περίθαλψη που έχετε ανάγκη».
Με προκηρύξεις όπως αυτή που πετιούνταν κατά χιλιάδες με τα αεροπλάνα της Βασιλικής Βρετανικής Αεροπορίας πάνω από την Αθήνα ο Ανώτατος Διοικητής των Στρατιωτικών Δυνάμεων στην Ελλάδα Βρετανός Ρόναλντ Σκόμπι υπόσχονταν άμεσες διανομές τροφίμων στις «καθαρές» από τον ΕΛΑΣ γειτονιές της πρωτεύουσας. Το σχέδιο χορήγησης θα εξαρτιόταν από τη «διαγωγή των αντάρτικων δυνάμεων».
Σε περιόδους πολεμικής σύρραξης η πείνα αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα και καταστροφικότερα όπλα. Η απειλή του λιμού μέσω του οικονομικού αποκλεισμού, απαγορεύσεων και πρακτικών, όπως η λεηλασία και οι επιτάξεις, έχουν διαχρονικά χρησιμοποιηθεί – και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται – για να καθυποτάξουν κράτη και λαούς. Στην Αθήνα των Δεκεμβριανών το διακύβευμα ήταν η συνέχιση ή η διακοπή της συμμαχικής βοήθειας που παρέχονταν από τα Βρετανικά στρατεύματα.
Με πρόσφατη ακόμα τη μνήμη του μεγάλου λιμού του χειμώνα 1941-1942 και έχοντας μόλις διέλθει από μια ληστρική για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και καταστροφική για τις υποδομές της χώρας ναζιστική Κατοχή, η Ελλάδα αποτελούσε μια χώρα εξαρτημένη από τη διεθνή βοήθεια. Η εξάρτηση ήταν πιο έντονη στην πρωτεύουσα και τα αστικά κέντρα τα οποία ήδη από το 1942 λάμβαναν τακτικές αποστολές εφοδίων υπό την αιγίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.
Στην Κατοχή αποτέλεσε ένα σημαντικό πολιτικό εργαλείο για τις δοσίλογες κυβερνήσεις καθώς τους έδινε την ευχέρεια να εφαρμόζουν μια πιο ευέλικτη πολιτική αλλά και μια πιο συγκροτημένη και βίαιη καταστολή ενάντια στο ΕΑΜ. Στις παραμονές της Απελευθέρωσης ο διπλασιασμός της τόνισε ακόμα περισσότερο την οικονομική ανωτερότητα των εξαρτώμενων από τη βοήθεια περιοχών, κυρίως της πρωτεύουσας.
Με την άφιξή τους τα βρετανικά στρατεύματα εμφανίστηκαν ως αποκλει-στικός φορέας παροχής και διανομής τροφίμων. Το επιχειρησιακό σχέδιο με το εύγλωττο όνομα «ΜΑΝΑ» προέβλεπε την αποβίβαση βρετανικών στρατιωτι-κών δυνάμεων τα οποία θα συνόδευαν και θα εγκαθιστούσαν στην Ελλάδα την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Καθώς δεν συνέτρεχαν στρατιωτικοί λόγοι για μαζική παρουσία Βρετανών στη χώρα – πόσο μάλλον όταν ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίζονταν με μεγάλη ένταση σε άλλα μέτωπα – το όλο σχέδιο στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα παροχής τροφίμων και περίθαλψης στο δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό. Πράγματι, μια από τις πρώτες ενέργειες των Βρετανών ήταν να οργανώσουν συσσίτια ενώ φωτογραφίες με πρόδηλο προπαγανδιστικό χαρακτήρα απεικόνιζαν χαμογελαστούς Βρετανούς στρατιώτες να μοιράζουν σοκολάτες, σούπες και κονσέρβες στις γειτονιές της πόλης.
Επρόκειτο ουσιαστικά για την υπόσχεση ενός πλούσιου και άνετου μέλλοντος το οποίο θα στηρίζονταν στην τροφοδοσία των απελευθερωμένων περιοχών από τους Συμμάχους με τα απαραίτητα για την επιβίωση και εφόδια για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τον πόλεμο χώρας. Στον αντίποδα βρίσκονταν οι περιορισμένες επισιτιστικές δυνατότητες της εγχώριας αγροτικής παραγωγής, οι ελλείψεις και οι καταστροφές. Το ερώτημα για το ρόλο και την αναγκαιότητα της ξένης βοήθειας αποκτούσε λοιπόν κυριολεκτικά ζωτική σημασία και ιδιαίτερη βαρύτητα στις πολιτικές επιλογές όσων διεκδικούσαν την εξουσία μετά την Απελευθέρωση.
Υπεύθυνη για τη διανομή των εφοδίων ήταν η Συμμαχική Υπηρεσία Αρωγής, γνωστή ως Military Liaison Greece (ML). Με εξαίρεση τις πρώτες αποστολές, που έπρεπε να διανεμηθούν δωρεάν, τα είδη τα οποία έφερνε η ML πωλούνταν σε τιμές αρκετά αυξημένες για να μπορέσει η ελληνική κυβέρνηση, με την βοήθεια των χρημάτων από την πώλησή τους, να καλύψει ένα σημαντικό μέρος των βασικών εξόδων του Κράτους.
Όπως σημειώνει ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Λίνκολν Μακ Βη :
«Τα πάντα είναι εξαιρετικά ακριβά και οι μερίδες δελτίου που διανέμο-νται από το στρατό δεν είναι αρκετές για να ζει κανείς άνετα. Μπορεί κάποιος να αγοράσει καλά γεύματα αλλά κοστίζουν περίπου $20 το γεύμα. Οι φτωχοί λιμοκτονούν και είναι άνεργοι».
Η βοήθεια δίνονταν με πίστωση σύμφωνα με τον αμερικάνικο νόμο του ενοικιοδανεισμού και η ελληνική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να πληρώσει αργότερα τόσο την αξία της αγοράς τους όσο και τα έξοδα της μεταφοράς τους από το εξωτερικό και της εκφόρτωσή τους.
Το Νοέμβριο 1944, ένα μήνα μετά την απελευθέρωση της χώρας, το επισιτι-στικό εξακολουθούσε να αποτελεί φλέγον ζήτημα καθώς σημειώνονταν σοβαρές καθυστερήσεις στη διανομή των τροφίμων ενώ οι αποστολές στην επαρχία σταμάτησαν εντελώς. Στις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του και κυρίως στα αστικά κέντρα το ΕΑΜ μετά βίας μπορούσε να καλύψει τις λαϊκές επισιτιστικές ανάγκες. Αν και φορέας εξουσίας, αναγκάστηκε να αναλάβει ένα ρόλο διαμεσολαβητικό απέναντι στους Συμμάχους διεκδικώντας από αυτούς τρόφιμα και εφόδια «για να πάψει ο λαός να πεινάει».
Η ήδη δύσκολη επισιτιστική κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών. Η περιοχή της πρωτεύουσας παρέμεινε χωρίς θέρμανση και ηλεκτρισμό από τις 5 Δεκεμβρίου και χωρίς ύδρευση από τις 11 Δεκεμβρίου και για περίπου 5 εβδομάδες. Όσες προμήθειες υπήρχαν εξαφανίστηκαν και ο πληθυσμός πρακτικά δεν έβρισκε κανένα τρόπο να εφοδιαστεί εξαιτίας των μαχών, της διακοπής όλων των επικοινωνιών και των περιορισμών που επιβάλλονταν στην κυκλοφορία των πολιτών η οποία επιτρεπόταν μόνο από τις 12.00 έως τις 14.00 το μεσημέρι.
Η ζοφερή κατάσταση στην εμπόλεμη Αθήνα την πρώτη εβδομάδα των συγκρού-σεων καταγράφεται σε έκθεση της Βρετανικής Επιτροπής Περιθάλψεως:
Η διανομή τροφίμων σταμάτησε. Αναμφισβήτητα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα πλησιάζει την εξάντληση από την πείνα και άμεση δράση για την συγκρότηση συσσιτίων και δωρεάν διανομής θα πρέπει να εκπονηθεί για να αποφευχθεί η χειροτέρευση της δημόσιας υγείας και του ηθικού του πληθυσμού (…)Η ζωή στην Αθήνα παρέλυσε εντελώς. Ο κόσμος παραμένει κλεισμένος μέσα. Ανακλήθηκαν τα πλοία με τα εφόδια που κατευθύνονταν στον Πειραιά και σε άλλα λιμάνια. Τα οχήματα της ML δεν προχωρούν έξω από τη Βρετανική ζώνη στρατιωτικού ελέγχου (…)Υπάρχουν ελλείψεις σε τρόφιμα. Κανονίστηκε ότι το αλεύρι που υπάρχει στις αποθήκες της ML και της Επιτροπής θα δοθεί στους φούρνους με την εγγύηση των ανταρτών ότι δεν θα επέμβουν. Ιατρικές προμήθειες θα δοθούν κατά τον ίδιο τρόπο σε όλα τα νοσοκομεία.
Οι Βρετανοί κατείχαν σημαντικές ποσότητες τροφίμων και φαρμάκων, διέθεταν μέσα μεταφοράς και οι επιτροπές που ήταν υπεύθυνες για την περίθαλψη βρίσκονταν στην περιοχή υπό τον έλεγχό τους. Είχαν λοιπόν τη δυνατότητα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν τις διανομές ανάλογα με τις περιστάσεις. Τα βρετανικά στρατεύματα ήταν αυτά που πραγματοποιούσαν τις πρώτες διανομές τροφίμων στον πληθυσμό στις περιοχές που καταλάμβα-ναν ενώ ακόμα και το αμερικανικό προσωπικό της UNRRA (Οργανισμός Περί-θαλψης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών) ήταν αναγκασμένο να φορά βρετανικές στολές. Αυτό βέβαια δεν τους εμπόδισε να κατηγορήσουν το ΕΑΜ ως τον κύριο υπεύθυνο για την έλλειψη τροφίμων η οποία αποδίδονταν στη λεηλασία των αποθηκών από τον ΕΛΑΣ και στην παρακίνηση των εργαζομένων σε απεργία ώστε να μην είναι δυνατές ή να καθυστερούν οι εκφορτώσεις των πλοίων που μετέφεραν τη βοήθεια. Ούτε στάθηκε εμπόδιο στο να χρησιμοποιήσουν τη διανομή τροφίμων ως «παγίδα» για συλλήψεις.
Κατά τη πρώτη φάση των συγκρούσεων όταν το επισιτιστικό πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα οξύ το ΕΑΜ επιδίωξε συναντήσεις με εκπροσώπους του Ερυθρού Σταυρού στον οποίο δόθηκαν όλες τις απαραίτητες εγγυήσεις για να πραγματοποιηθούν οι διανομές τροφίμων και στις περιοχές ελέγχου του ΕΛΑΣ και μάλιστα δωρεάν εξαιτίας της έλλειψης χρημάτων. Παρά ωστόσο τις καθημερινές συναντήσεις με εκπροσώπους της UNRRA και του Ερυθρού Σταυρού οι διανομές καθυστερούσαν και η ΚΕ του ΕΑΜ έκανε λόγο για μέτρα πείνας του Σκόμπι που σκοπό είχαν να λυγίσουν τον λαό. Ιδιαίτερο πρόβλημα αντιμετώπιζαν οι Ανατολικές συνοικίες της Αθήνας καθώς ήταν πιο αποκομμένες και είχαν υποστεί βομβαρδισμούς ενώ ήταν δύσκολη η μεταφορά εφοδίων από τον Υμηττό.
Τελικά οι διανομές πραγματοποιήθηκαν από τις 20 Δεκεμβρίου τμηματικά, με τη φροντίδα των Λαϊκών Επιτροπών με τρόφιμα που παραχώρησε ο ΔΕΣ ή που βρέθηκαν σε διάφορες αποθήκες και λαχανόκηπους ενώ είχε οργανωθεί και ο εφοδιασμός των τμημάτων του ΕΛΑΣ που έρχονταν στην Αθήνα.
Ο μεγαλύτερος «εκβιασμός» των Βρετανών αφορούσε την παροχή φαρμάκων.
Προκειμένου τα νοσοκομεία να εφοδιαστούν όφειλαν να αποκαλύψουν τις διευθύνσεις και τον αριθμό των τραυματισμένων. Καθώς ο ΕΛΑΣ αρνήθηκε για στρατιωτικούς λόγους οι Βρετανοί αποφάσισαν ότι τα φάρμακα τα οποία προέρχονταν από τις αποθήκες της ML θα διανέμονταν αποκλειστικά στα νοσοκομεία τα οποία έδιναν τη διεύθυνση και το δυναμικό τους.
Το ζήτημα της ασφάλειας των οχημάτων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού αποτελούσε άλλο ένα πρόσχημα για μη διανομή της βοήθειας στις συνοικίες που έλεγχε ο ΕΛΑΣ. Παρά τις διαβεβαιώσεις του τελευταίου οι Βρετανοί υποστήριξαν ότι ο ΕΛΑΣ πυροβολεί τα αυτοκίνητα και διέκοψαν τις διανομές σε ελασοκρατούμενες συνοικίες.
Εντελώς διαφορετική για τη συμπεριφορά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι η εικόνα των εμφανιζόμενων εκείνη την περίοδο ως ουδέτερων Αμερικανών. Εκθέσεις αξιωματούχων της UNRRA αναφέρουν ότι στην περιοχή του ΕΛΑΣ οι άνθρωποι ήταν πολύ φιλικοί, ζητωκραύγαζαν και χειροκροτούσαν, όταν έβλεπαν τα αυτοκίνητα της Επιτροπής. Εκτενώς αναφέρεται ένα περιστατικό στο οποίο αντάρτης του ΕΛΑΣ διακινδύνευσε τη ζωή του για να σώσει φορτηγό της Επιτροπής που μετέφερε εγκυμονούσα και αμάχους και είχε πέσει σε ναρκοπέδιο.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι αναφορές των μελών του Οργανισμού σχετικά με τη χρησιμοποίηση αυτοκινήτων με τα σήματα του Ερυθρού Σταυρού από τους Βρετανούς. Σε δύο περιπτώσεις αναφέρεται ότι Αμερικανοί μέλη της UNRRA είδαν καμουφλαρισμένα αυτοκίνητα να αποβιβά-ζουν οπλισμένους Έλληνες στρατιώτες και ένστολους αστυνομικούς. Σχετική καταγγελία ότι οι Βρετανοί χρησιμοποιούσαν τα φορτηγά του Ερυθρού Σταυρού για να μεταφέρουν πυρομαχικά και ενόπλους δημοσιεύτηκε επώνυμα στην εφημερίδα New York Herald Tribune από μέλος της UNRRA, τον Απρίλιο 1945, όταν είχαν τελειώσει οι συγκρούσεις .
Με ανάλογες αιτιάσεις για κατασκοπευτική δράση φαίνεται ότι συνδέεται και ο θάνατος στις 31 Δεκεμβρίου 1944 από έκρηξη νάρκης του Lt Colonel Leslie Sheppard, Αρχηγού του Γραφείου Πληροφοριών της UNRRA στην Ελλάδα και πρώην μέλους της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Αθήνα.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1944 ο Αρχηγός της Αποστολής της UNRRA ενημέρωσε την ML ότι θεωρούσε ότι η θέση τους ως UNRRA ήταν προκατειλημμένη καθώς αναπόφευκτα συνδεόταν «με ένα καθεστώς βίας και διακρίσεων».
Οι Βρετανοί αντέδρασαν απομακρύνοντας τους ενοχλητικούς αυτούς αυτόπτες μάρτυρες από την Ελλάδα μαζί με άλλους «μη απαραίτητους» πολίτες.
Συμπερασματικά, ο επισιτισμός του άμαχου πληθυσμού της περιοχής της πρωτεύουσας αποτέλεσε κύριο ζήτημα τόσο για τους Βρετανούς και όσο και τον ΕΛΑΣ. Οι Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις χρησιμοποιώντας την πλεονεκτική τους θέση αναφορικά με τη διαθεσιμότητα των εφοδίων άσκησαν επιπρόσθετη πίεση στον αντίπαλό τους με όπλο τη διακοπή του επισιτισμού και την απειλή της πείνας. Όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και όπως θα συμβεί την περίοδο που θα ακολουθήσει μετά τα Δεκεμβριανά, η διανομή των ειδών της ξένης βοήθειας χρησιμοποιήθηκε επιλεκτικά και μεροληπτικά εις βάρος του ΕΑΜ και των οπαδών του.
Κύριος στόχος ήταν η πολιτική, ηθική αλλά και φυσική εξόντωσή τους μέσω της αποκοπής από τα δίκτυα βοήθειας και του εκβιασμού διακοπής κάθε επισιτιστικής αρωγής.
Από την ΚΟΜΕΠ
Μια σύντομη ματιά σε όσα κατάφερε ο ΕΛΑΣ στην τελική εξόρμηση του για την απελευθέρωση της χώρας.
Με την πολεμική του δράση καθήλωσε κατά καιρούς στη χώρα μας 8-12 εχθρικές Μεραρχίες. Προξένησε στον εχθρό βαριές απώλειες σε νεκρούς (30.000). Συνέλαβε 6.500 αιχμαλώτους. Από την πολεμική δράση του ΕΛΑΣ εναντίον των στρατευμάτων κατοχής καταστράφηκαν 37 μεγάλες γέφυρες, 85 ατμομηχανές, 1.000 περίπου βαγόνια και πάνω από 1.000 αυτοκίνητα. Όλος σχεδόν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ προερχόταν από τις πολεμικές του επιχειρή-σεις εναντίον των κατακτητών.
Βαριές ήταν και οι απώλειες του ΕΛΑΣ. Σε 28.000 υπολογίζονται οι πατριώτες που έπεσαν τα χρόνια της Αντίστασης, πολεμώντας ενάντια στους κατακτητές. Εκτελέστηκαν 50.000 από τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Πάνω από 60.000 εξοντώθηκαν στα χιτλερικά κάτεργα. Περίπου 260.000 πέθαναν από την πείνα. Σκοτώθηκαν 7.000 από τους βομβαρδισμούς της εχθρικής ή της συμμαχικής αεροπορίας.
Κύριοι αιμοδότες της Αντίστασης στάθηκαν οι κομμουνιστές. Για την απελευθέρωση της πατρίδας και τη δημοκρατική αναγέννησή της θυσίασαν τη ζωή τους χιλιάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.
Η κατάσταση όμως αυτή προκαλούσε θανάσιμη αγωνία στην πλουτοκρατική ολιγαρχία και τον κύριο πολιτικό της εκπρόσωπο εκείνη την εποχή, τον Γεώργιο Παπανδρέου, πρωθυπουργό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Ο Γ. Παπανδρέου εκλιπαρούσε απροκάλυπτα πια την ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών. Σε τηλεγράφημά του προς την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο στις 14 Σεπτέμβρη έγραφε: «Κυβέρνησις μεταβαίνουσα Αθήνας και στερουμένη και ιδίας και Συμμαχικής δυνάμεως θα είναι ουσιαστικώς αιχμάλωτος του ΕΑΜ». Σε καινούργιο τηλεγράφημά του στις 18 Σεπτέμβρη έγραφε ότι «η κατάστασις επιδεινούται ραγδαίως»,εννοώντας την απελευθέρωση της χώρας από τον ΕΛΑΣ και κατέληγε: «Μόνη μου ελπίς έχει απομείνει το Λονδίνο. Μόνο Βρετανική κυβέρνησις και ιδίως πρωθυπουργός Τσώρτσιλ μεταβάλει κατάστασιν εξευρίσκων και διατάσσων άλλοθεν δυνάμεις ενεργήσουν αμέσως Ελλάδα».
Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 22 Σεπτέμβρη, ο Γ. Παπανδρέου τηλεγρα-φούσε στον Τσώρτσιλ: «Αι υπό των Γερμανών εκκενούμεναι περιφέρειαι καταλαμβάνονται υπό του ΕΑΜ εν ονόματι δήθεν της ελληνικής κυβερνήσεως… ενώπιον της διαμορφωθείσης κρισίμου καταστάσεως τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίν της δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν». (Οι υπογραμμίσεις είναι του Γ. Παπανδρέου – Σημ. Συντ.). Στο ίδιο χρονικό διάστημα, όπως ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου μετά την αγγλική επέμβαση ομολόγησε στη δίκη του δοσίλογου Ράλλη, αυτός έστελνε από το Κάιρο όπλα και εξόπλιζε τις «εθνικές» οργανώσεις της Αθήνας, τους Χίτες και τους Μπουραντάδες. Και τα όπλα τα παραλάβαιναν ο Μπακογιάννης, διάδοχος του Ντερτιλή, ο Σπηλιοτόπουλος, όλοι οι δοσίλογοι συνεργάτες των Γερμανών και του Ράλλη[…].
[…] Οι δυνατότητες που προσέφερε στους Άγγλους ιμπεριαλιστές η Συμφωνία του Λιβάνου δε θεωρούνταν τώρα αρκετές για την εφαρμογή των καταχθόνιων σχεδίων τους. Επεδίωκαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις που θα τους επέτρεπαν όχι μόνο να αποβιβαστούν στην Ελλάδα με το αληθοφανές πρόσχημα να συνεχίσουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Γερμανών, αλλά και να έχουν δικαίωμα ανάμιξης στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας. Η επίτευξη της επιδίωξης αυτής αποτέλεσε το κύριο πρόβλημα της σύσκεψης που συνήλθε με την πρωτοβουλία τους στην Καζέρτα της Ιταλίας στις 26 Σεπτέμβρη 1944.
Στη Σύσκεψη της Καζέρτας που διεξήχθηκε με την προεδρεία του αρχιστράτηγου των Συμμαχικών Δυνάμεων της Μεσογείου Ουίλσον, πήραν μέρος ο Βρετανός υπουργός Μέσης Ανατολής Μακ Μίλαν, ο Αγγλος πρεσβευτής στην ελληνική κυβέρνηση Λήπερ, ο Αγγλος στρατηγός Σκόμπυ, διοικητής των αγγλικών δυνάμεων που ετοιμάζονταν για επέμβαση στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός της ελληνικής κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, οι υπουργοί Α. Σβώλος (ΠΕΕΑ), Ι. Ζέβγος (ΚΚΕ), Θ. Τσάτσος και Σγουρίτσας, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ και ο Ναπολέων Ζέρβας, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΔΕΣ.
Την ίδια μέρα υπογράφτηκε συμφωνία που θεωρούσε σαν αυτονόητο γεγονός την άμεση απόβαση βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα, υπήγαγε στο διοικητή τους τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και έδινε στους Αγγλους τη δυνατότητα ανάμιξης στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.
Η Αθήνα με τον Πειραιά και όλη η Αττική τέθηκαν άμεσα στη δικαιοδοσία του Αγγλου στρατηγού Σκόμπυ, που διορίστηκε διοικητής -στην ουσία αρχιστράτηγος- όλων των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα (αγγλικών, ΕΛΑΣ, Ταξιαρχίας Ρίμινι κλπ.). Στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ της υπαίθρου απαγορεύονταν να μπουν στην πρωτεύουσα, καθώς και στην περιοχή μεταξύ Αξιού-Στρυμόνα, δηλαδή στη Θεσσαλονίκη.
Και τη φορά αυτή οι αντιπροσωπείες του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις απέναντι στους Άγγλους και στην πλουτοκρατική ολιγαρχία. Υποτιμώντας τις δυνάμεις που ακολουθούσαν την πολιτική του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ και θεωρώντας ότι οι Αγγλοι ως σύμμαχοι στον αντιχιτλερικό συνασπισμό, είναι σύμμαχοι και του απελευθερωτικού κινήματος και μη υπολογίζοντας σωστά το συσχετισμό δυνάμεων, αναγνώρισαν ουσιαστικά στους Άγγλους το ρόλο ρυθμιστή των εσωτερικών υποθέσεων της χώρας, θέτοντας υπό τις διαταγές τους και την ένοπλη δύναμή τους, τον ΕΛΑΣ.
Οι υποχωρήσεις του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ στην Καζέρτα αποθράσυναν, όπως ήταν επόμενο, ακόμα περισσότερο τους Άγγλους και την αντίδραση. Την επομένη της υπογραφής της Συμφωνίας της Καζέρτας ο στρατηγός Σκόμπυ έστειλε στο στρατηγό Σπηλιωτόπουλο, διοικητή της Χωροφυλακής στην πρώτη περίοδο της Κατοχής, που με τη Συμφωνία της Καζέρτας διορίστηκε στρατιωτικός διοικητής Αττικής, την εξής διαταγή:
«Όταν οι Γερμανοί αποχωρήσουν ή παραδοθούν τα Τάγματα Ασφαλείας θα λάβουν οδηγίες σας ή να λιποταχτήσουν προς τας οικίας των ή να παραδοθούν εις υμάς. Θα εργασθήτε εν συνδυασμώ με τον Διευθυντή της Αστυνομίας (αυτόν που είχαν διορίσει οι Γερμανοί κατακτητές. Σημ. Συντ.) επί του ανωτέρω ζητήματος και θα αποφασίσετε εν καιρώ ποία εκ των δύο περιπτώσεων είναι προτιμητέα». (Η υπογράμμιση δική μας -Σημ Συντ.).
Η διαταγή αυτή, που τοιχοκολήθηκε στην Αθήνα και προκάλεσε τη γενική κατάπληξη και αγανάκτηση, εγκρίθηκε προηγούμενα και από τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, ο οποίος έδινε την ίδια μέρα στο στρατηγό Σαράφη την εξής διαταγή: «Ουδεμίαν επιτρέπομεν επιθετικήν πρωτοβουλίαν εναντίον Γερμανών και Ταγμάτων Ασφαλείας στην Αθήνα»,ενώ την άλλη μέρα, στις 28 Σεπτέμβρη, στο διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, τόνιζε υποκριτικά ότι «τα Τάγματα Ασφαλείας εφόσον ευρίσκονται εις την υπηρεσίαν του εχθρού, θα αντιμετωπίζονται ως εχθρικά τμήματα».
Μετά τη Συμφωνία του Λιβάνου, η Συμφωνία της Καζέρτας προσέφερε νέες ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες στους Αγγλους ιμπεριαλιστές για την προώθηση των σχεδίων της ένοπλης επέμβασης τους και της επιβολής του αντιλαϊκού καθεστώτος της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας […]
16-28 Σεπτέμβρη 1944. Στο διάστημα αυτό έγιναν οι τρομερές δολοφονίες ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣιτών και δεκάδων άλλων αγωνιστών του ΕΑΜ, από αιμοσταγείς τρομοκράτες του ΕΔΕΣ στη θέση Παργινόσκαλα της Πρέβεζας […].
Τέλος Σεπτέμβρη 1944. Ισχυρή δύναμη του Ιερού Λόχου και Αγγλοι στα νησιά των Κυκλάδων ασκούν τρομοκρατία. Στη Σύρο αφόπλισαν το τμήμα του ΕΛΑΣ, 25 ανδρών, που επικεφαλής του ήταν ο μόνιμος αξιωματικός του ΕΛΑΣ Αλέκος Παπαγεωργίου, διοικητής Κυκλάδων. Οι Ιερολοχίτες που ήταν βασιλόφρονες φυλάκισαν και προπηλάκισαν τους ΕΛΑΣίτες […]. Άρπαξαν το καΐκι τους και αφού έσβησαν την επιγραφή του ΕΛΑΝ, έγραψαν νέα, «Ιερός Λόχος» και όλους τους μετέφεραν στον Πειραιά, όπου τους έκλεισαν στις φυλακές Βούρλων.
Τέλος Σεπτέμβρη – αρχή Οκτώβρη 1944. Το Ελληνικό υποβρύχιο «Παπανικολής», αφού αναδύθηκε έξω από το λιμανάκι του Αη-Στράτη, κανονιοβόλησε μια ομάδα του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στο νησί. Μετά έριξε αρκετά βλήματα και βύθισε 4 καΐκια, πνίγοντας και έναν καπετάνιο. Αυτή η απρόκλητη επίθεση έγινε για να εμποδιστεί η ΕΛΑΣίτικη ομάδα να πάει πρώτη στη Λήμνο.
Οκτώβρης 1944. Τα πρώτα βρετανικά τμήματα αποβιβάστηκαν στις αρχές Οκτώβρη στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου, όταν και τα τελευταία χιτλερικά τμήματα είχαν εγκαταλείψει πια την περιοχή Αθήνας και του Πειραιά. Με την απόβαση των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα, έμπαινε σε εφαρμογή το σχέδιο χτυπήματος του λαϊκού κινήματος […].
Στην Πελοπόννησο επιχείρησαν να επιβάλουν καθεστώς κατοχής: απαγόρευσαν τις λαϊκές συγκεντρώσεις, περιόρισαν τις ώρες κυκλοφορίας των πολιτών, έθεσαν περιορισμούς στην ελευθερία κίνησης των μαχητών του ΕΛΑΣ.
Στην Κοζάνη επιχείρησαν να ματαιώσουν την παράδοση της αντεθνικής συμμορίας του Μιχάλ Αγά στα τμήματα του ΕΛΑΣ, πράγμα που δεν το πέτυχαν, γιατί διαλύθηκαν από τον ΕΛΑΣ.
Στην Κέρκυρα, με τη δικαιολογία ότι υπαγόταν στον έλεγχο του ΕΔΕΣ, αφόπλισαν το 10o εφεδρικό Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, που είχε απελευθερώσει το νησί.
Στην περιοχή της Αθήνας, ο στρατιωτικός διοικητής Αττικής Σπηλιωτόπουλος συγκέντρωνε και εξόπλιζε τις δυνάμεις της αντίδρασης. Τα Τάγματα Ασφαλείας «καταλλήλως τα ειδοποιεί να συνεχίσουν την υπηρεσίαν των…. Χρειάζονται αυτά ως αντίπαλοι κατά του ΕΑΜ».
Στις 12 Οκτώβρη, τη μέρα που ο λαός της Αθήνας πανηγύριζε για τη λευτεριά του, χίτες και ΕΔΕΣίτες δολοφόνησαν στο κέντρο της πρωτεύουσας τον ΕΛΑΣίτη Θεόδωρο Τσιλίκα […].
Τρεις μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, στις 15 Οκτώβρη, μέρα που τα πρώτα βρετανικά τμήματα άρχισαν να εγκαθίστανται στην πρωτεύουσα, πρώην συνεργάτες των χιτλερικών έβαψαν τους δρόμους της με αίμα. Χτύπησαν με τα όπλα τη μεγάλη διαδήλωση του λαού της Αθήνας που γινόταν με αιτήματα: λεύτερη, ανεξάρτητη Ελλάδα, σύλληψη και αφοπλισμός των ταγματασφαλιτών και τιμωρία των δοσιλόγων. Εννιά νεκροί και δεκάδες τραυματίες έπεφταν στη Λεωφ. Πανεπιστημίου, χτυπημένοι από δολοφόνους που στεγάζονταν στα ξενοδοχεία «Ερμής», «Πάνθεον» και «Εθνικόν». Ηταν η πρώτη οργανωμένη πρόκληση της αντίδρασης κατά του λαού που πανηγύριζε για τη λευτεριά του[…].
Στις 18 Οκτώβρη, έφθανε στην Αθήνα ο πρωθυπουργός της λεγόμενης κυβέρνησης εθνικής ενότητας Γ. Παπανδρέου, συνοδευόμενος από τον Αγγλο στρατηγό Σκόμπυ. Στην ομιλία του, στην Πλατεία Συντάγματος, διακήρυξε ξανά ότι η κυβέρνηση έχει πρόγραμμα την οικονομική ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού και των Σωμάτων Ασφαλείας από τους συνεργάτες των κατακτητών, την επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδας, την αποκατάσταση κράτους δικαίου που θα προασπίζει τα συμφέροντα του λαού, τη δημιουργία εθνικού στρατού […].
Η συγκέντρωση ήταν μια ισχυρότατη εκδήλωση της δύναμης του ΕΑΜικού κινήματος, που προκάλεσε σοβαρή ανησυχία στους Άγγλους ιμπεριαλιστές και την ελληνική αντίδραση. Ο πρώην υπουργός Ηρακλής Πετιμεζάς, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ακρόπολις» ομολογούσε ότι «η κολοσσιαία αυτή λαϊκή συγκέντρωση με τα συνθήματα του ΕΑΜ απολύτως επικρατούντα, είχε προκαλέσει περισσότερον από μίαν βαθείαν εντύπωσιν εις τον Στρατηγόν Σκόμπυ, είχε προκαλέσει ανησυχίαν». Η ίδια φυσικά ανησυχία συνείχε και τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου.
Στις 23 του Οκτώβρη έγινε ανασυγκρότηση και ορκωμοσία της Κυβέρνησης. Πρόεδρος της κυβέρνησης, υπουργός των Εξωτερικών και προσωρινά των Στρατιωτικών παρέμεινε ο Γ. Παπανδρέου. Στην κυβέρνηση μετείχαν έξη υπουργοί εκ μέρους του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ […].
Στις 7 Νοέμβρη 1944 ο Τσώρτσιλ με τηλεγράφημά του προς τον Ηντεν – που πριν μια βδομάδα μαζί με το στρατηγό Ουίλσον και το ναύαρχο Κάνιγκαμ είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα και είχαν διεξάγει ιδιαίτερες συνομιλίες με το Γ. Παπανδρέου – αναφερόταν απερίφραστα και κυνικά στην προετοιμαζόμενη επίθεση κατά των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης:
«Δεν θα έπρεπε – έγραφε στο τηλεγράφημά του – να διστάσωμεν να χρησιμοποιήσωμεν βρετανικά στρατεύματα δια να υποστηρίξωμεν την ελληνικήν βασιλικήν κυβέρνησιν του κ. Παπανδρέου… Η ελληνική ταξιαρχία θα φθάσει συντόμως, ελπίζω, και δεν θα διστάσει να ανοίξει πυρ εάν είναι τούτο αναγκαίον. Διατί αποστέλετε μόνον μίαν ταξιαρχίαν της ινδικής Μεραρχίας; Χρειαζόμεθα 8-10 χιλιάδες άνδρες του πεζικού επί πλέον δια να κρατήσουν την τάξιν εις την πρωτεύουσαν και την Θεσσαλονίκην εν ονόματι της παρούσης κυβερνήσεως. Θα πρέπει να μελετήσωμεν εν συνεχεία το θέμα της επεκτάσεως της ελληνικής εξουσίας. Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι θα έχομεν σύγκρουσιν μετά του ΕΑΜ και ότι δεν πρέπει να προσπαθήσωμεν να την αποφύγωμεν υπό τον όρον να ελέγξωμεν καλώς το έδαφος». Και στις 19 του ίδιου μήνα έγραφε στον Ηντεν:«Είναι σίγουρα ευτύχημα ότι η επικείμενη σύγκρουση με το ΕΑΜ στην Ελλάδα γίνεται χωρίς να βρίσκεται ο βασιλιάς στη χώρα. Μπορούμε να παίξουμε πολύ καλύτερα το παιχνίδι μας για τον Παπανδρέου, απ’ ό,τι θα μπορούσαμε, αν θα εμφανιζόμασταν να επιβάλλουμε ένα μοναρχικό καθεστώς στην Ελλάδα».
Ταυτόχρονα ο αστικός πολιτικός κόσμος ζητούσε επίμονα την επίσπευση της αγγλικής ένοπλης επέμβασης για τη συντριβή του κινήματος Αντίστασης [… Οι δολοφονίες αγωνιστών και οι προκλήσεις αυξάνονταν…].
[…] Στα μέσα Νοέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ, σε μια συνάντησή του με το στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ στρατηγό Σαράφη, εκδήλωσε απερίφραστα τις προθέσεις του, φθάνοντας σε ανοιχτές απειλές:
«Στην αρχή που ήρθαμε -είπε- ο λαός και οι αντάρτες μας δέχθηκαν πολύ καλά, ενώ τώρα υπάρχει μια ατμόσφαιρα όχι φιλική… Αν η κατάσταση αυτή εξακολουθήσει και προκύψουν προστριβές και συγκρούσεις, η κυβέρνηση της Αγγλίας θα λάβει όλα τα μέτρα για να επιβάλει το σεβασμό και έχετε υπόψη σας πως ένας αντάρτικος στρατός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα σύγχρονο στρατό, που διαθέτει βαριά όπλα, άρματα, αεροπορία και ναυτικό».
Η Ελλάδα ζούσε δύσκολες μέρες. Ο λαός ήταν δικαιολογημένα ανήσυχος. Στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις συγκροτούνταν παλλαϊκές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις με αίτημα να λυθούν ειρηνικά, δημοκρατικά τα οξύτατα πολιτικά προβλήματα.
Αντίθετα, ο στρατηγός Σκόμπυ και ο Γ. Παπανδρέου έσπρωχναν προσχεδιασμένα την κατάσταση σε αδιέξοδο. Κύρια επιδίωξή τους ήταν να εξαναγκάσουν το ΕΑΜ να δεχθεί, χωρίς εγγυήσεις για την εξασφάλιση των ελευθεριών του λαού, τον αφοπλισμό των ανταρτικών δυνάμεων. Ηταν φανερό πως σε περίπτωση που δεν θα πετύχαιναν τα σχέδιά τους αυτά θα προσπαθούσαν να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ με τη βία.
Κύριο πρόβλημα, λοιπόν, ήταν τα όπλα που κρατούσε ο λαός. Γι’ αυτό και η πρώτη πολιτική πράξη του Γ. Παπανδρέου ήταν να καθορίσει, από τις αρχές ακόμα του Νοέμβρη, ημερομηνία αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων τη 10η του Δεκέμβρη.
Στις 8 το πρωί της 13ης Νοέμβρη, ο στρατηγός Οθωναίος – που είχε αναλάβει με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου λίγες μέρες νωρίτερα καθήκοντα αρχιστρατήγου – κατά τη συνάντησή του με τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, στην οποία παρευρίσκονταν και ο υφυπουργός Στρατιωτικών Λαμπριανίδης, δήλωσε ότι θα παραμείνει στη θέση του αρχιστρατήγου μόνο με τον όρο, ότι θα έχει πλήρη δικαιοδοσία στη διοίκηση των ελληνικών μονάδων και όχι ο στρατηγός Σκόμπυ. Ο Γ. Παπανδρέου χωρίς την έγκριση των άλλων μελών του Υπουργικού Συμβουλίου, έθεσε ουσιαστικά εκτός υπηρεσίας το στρατηγό Οθωναίο, που έμπαινε εμπόδιο στα σχέδια της ελληνικής αντίδρασης και των Αγγλων για τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Στο στρατηγό Οθωναίο είπε ότι:
… «επειδή μέχρι της 10ης Δεκεμβρίου, ημέρας καθορισμένης δια την διάλυσιν και αφοπλισμόν των ανταρτικών στρατών, θα λάβουν χώραν ενέργειαι καθαρώς πολιτικής φύσεως… να αναμένη την ημερομηνίαν αυτήν»
.
Τις δύσκολες εκείνες μέρες το ΚΚΕ διακήρυξε και πάλι μπροστά στο λαό την πολιτική του πάνω στα καίρια προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα, προτείνοντας ειλικρινή λύση. Στη μεγαλειώδη συγκέντρωση του αθηναϊκού λαού στην Πλατεία Συντάγματος, με την ευκαιρία της 26ης επετείου της ίδρυσης του ΚΚΕ, ο Γραμματέας της ΚΕ Γ. Σιάντος τόνισε, ότι το ΚΚΕ εμμένει στην πολιτική της εθνικής ενότητας και της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης, ότι αγωνίζεται για να γίνει ελεύθερο δημοψήφισμα και εκλογές Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης.
Αναφερόμενος στο στρατιωτικό ζήτημα ο Γ. Σιάντος διατύπωσε τη θέση του ΚΚΕ με τα ακόλουθα λόγια:
«Είμαστε σύμφωνοι να αποστρατευθούν όλα τα εθελοντικά σώματα, που δημιουργήθηκαν στο εσωτερικό και το εξωτερικό και στη θέση τους να μπει ένας Εθνικός Στρατός, που θα αποτελείται από κανονική στρατολογία, πλαισιωμένος από στελέχη ξεκαθαρισμένα από προδότες και φασίστες. Αυτή είναι πραγματικά μια ειλικρινής λύση, που αποτελεί εγγύηση για όλες τις παρατάξεις και προ παντός εγγύηση για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του έθνους».
Στο μεταξύ, στα πλαίσια της κυβέρνησης οι συζητήσεις σχετικά με την επίλυση του επίμαχου στρατιωτικού ζητήματος συνεχίζονταν. Οι υπουργοί της αριστεράς κατέβαλαν επίμονες προσπάθειες για τη δημιουργία δημοκρατικού τακτικού στρατού.
Στις 21 Νοέμβρη, ο υπουργός των Εσωτερικών Μανουηλίδης, στενός συνεργάτης του Γ. Παπανδρέου, προέβαινε στην ακόλουθη δήλωση: «Η κυβέρνηση έχει αποφασίσει τη δημιουργία Εθνικού Δημοκρατικού Στρατού από τα στοιχεία εκείνα που δεν έχουν εις βάρος τους τίποτα από την τεταρτοαυγουστιανή περίοδο και τη Γερμανική Κατοχή. Θα διαλυθούν όλες οι υπάρχουσες ένοπλες δυνάμεις εσωτερικού και εξωτερικού. Μόνον έτσι, όπως δήλωσαν και οι υπουργοί της αριστεράς, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί δημοκρατικός στρατός».
Το ΕΑΜ ήταν σύμφωνο να αποστρατευθούν οι ανταρτικές δυνάμεις, να αποστρατευθεί ο ΕΛΑΣ και να συγκροτηθεί εθνικός στρατός. Πρόβαλε, όμως, την απόλυτα δικαιολογημένη, απαίτηση, να αποστρατευθούν μαζί με τον ΕΛΑΣ και όλοι οι άλλοι στρατιωτικοί σχηματισμοί: ΕΔΕΣ, Ορεινή Ταξιαρχία και Ιερός Λόχος, και να τοποθετηθούν στα τάγματα της Εθνοφυλακής, που θα συγκροτούνταν, αξιωματικοί κοινής εμπιστοσύνης.
Ο Γ. Παπανδρέου στην αρχή συμφώνησε με την πρόταση των υπουργών του ΕΑΜ και στις 22 Νοέμβρη 1944 μονόγραφε μάλιστα το σχετικό σχέδιο συμφωνίας, που όριζε ρητά ότι θα διαλυόταν οριστικά και η Ορεινή Ταξιαρχία, με τη μορφή χορήγησης «στους άνδρας της αορίστων αδειών δια τας εστίας των». Υπαναχώρησε, όμως, αμέσως δηλώνοντας ότι η βρετανική κυβέρνηση και ο στρατηγός Σκόμπυ δεν επιτρέπουν τη διάλυση της Ορεινής Ταξιαρχίας. Την ίδια στάση τήρησε και απέναντι στη νέα πρόταση που υπέβαλαν στις 27 Νοέμβρη οι υπουργοί του ΕΑΜ για τη δημιουργία μικρού στρατιωτικού τμήματος με ενιαία διοίκηση.
«Θα καταρτισθεί τμήμα Εθνικού Στρατού -ανέφερε η πρόταση των υπουργών της Αριστεράς- ίνα συνεχίσει συμβολικώς την συμμετοχήν του εις τον κοινόν Συμμαχικόν αγώνα και λάβη επίσης μέρος, αν απαιτηθή εις τας περιοχάς Κρήτης και Δωδεκανήσων. Εις το τμήμα τούτο του Εθνικού Στρατού, το οποίον θα συμβολίζει την Εθνικήν Ενότητα θα μετάσχουν η υφισταμένη Ορεινή Ταξιαρχία, ο Ιερός Λόχος, και τμήμα του ΕΔΕΣ, καθώς και μία Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, έχουσα δύναμιν ίσην προς το άθροισμα των άνω δυνάμεων και ίσον οπλισμόν».(Υπογράμμιση δική μας – Σημ. Συντ.).
Ο Γ. Παπανδρέου ενώ είχε συμφωνήσει σε όλα τα σημεία με την πρόταση των υπουργών του ΕΑΜ, την άλλη μέρα, 28 του Νοέμβρη, έδωσε στη δημοσιότητα πλαστογραφημένο κείμενο, παρουσιάζοντάς το σαν το κείμενο που πρότειναν οι υπουργοί του ΕΑΜ. Στο κείμενο αυτό αναγραφόταν ανάμεσα στα άλλα τα εξής:
«…Προς συνέχισιν της συμμετοχής της Ελλάδος εις τον κοινόν συμμαχικόν αγώνα μέχρις της οργανώσεως του τακτικού μας στρατού, εκτός της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, θα σχηματισθούν επίσης εκ των δυνάμεων της Εθνικής Αντιστάσεως μια ταξιαρχία του ΕΛΑΣ και ανάλογος μονάς του ΕΔΕΣ».
Η διατύπωση είχε γίνει με τέτοιο τρόπο που φαινόταν, ότι το τμήμα του ΕΛΑΣ, το οποίο θα έμενε μετά την αποστράτευση των ανταρτών, θα είχε ίση δύναμη με το τμήμα μόνο του ΕΔΕΣ και όχι με το σύνολο της δύναμης των άλλων τμημάτων, όπως πρόβλεπε το αυθεντικό κείμενο της συμφωνίας. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκονταν να εξασφαλιστεί η υπεροχή των ένοπλων δυνάμεων της αντίδρασης. Έτσι τορπιλίστηκε και η νέα προσπάθεια του ΕΑΜ για την επίλυση του στρατιωτικού προβλήματος.
Ο γραμματέας του ΚΚΕ Γ. Σιάντος, για να διευκολύνει τη λύση του προβλήματος, πρότεινε στον Παπανδρέου να εφαρμοστεί το πρώτο σχέδιο, δηλαδή της αποστράτευσης όλων των στρατιωτικών σχηματισμών. Ο Γ. Παπανδρέου στην πρόταση αυτή «δεν αντέταξε παρά μόνο την άρνηση των Αγγλων και την αδυναμία του να μεταβάλλει τις αντιλήψεις τους».
Ο στρατηγός Σκόμπυ εξάλλου προσπάθησε στις 26 Νοέμβρη να υφαρπάξει από το στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ στρατηγό Σαράφη, την υπογραφή διαταγής για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ. Για το σκοπό αυτό κάλεσε στο Στρατηγείο του, εκτός από το στρατηγό Σαράφη και τους στρατηγούς του ΕΛΑΣ Μάντακα και Μπακιρτζή, τον συνταγματάρχη Παπασταματιάδη και τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Ζέρβα. Το κείμενο της διαταγής αναφερόταν μόνο στην άμεση αποστράτευση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και στη συγκρότηση Εθνοφυλακής, χωρίς να παρέχεται καμία εγγύηση ότι θα είναι πραγματικά εθνική και δημοκρατική. Ο στρατηγός Σκόμπυ ζήτησε την άμεση υπογραφή της διαταγής για να την σκορπίσει με αεροπλάνα σε όλη την Ελλάδα. Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ζέρβας, αποδέχθηκε το κείμενο της διαταγής του στρατηγού Σκόμπυ. Ο στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ στρατηγός Σαράφης αρνήθηκε. «Ο ΕΛΑΣ -είπε- είναι εθνικός στρατός και κατά συνέπεια η αποστράτευσή του δεν είναι δικό μου ζήτημα, αλλά ζήτημα της κυβέρνησης. Εγώ δεν μπορώ να σφετεριστώ ξένη εξουσία και ξένα δικαιώματα».
Ηταν ολοφάνερο ότι η κατάσταση οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, η διαταγή του υφυπουργού των Στρατιωτικών Λαμπριανίδη, της 27ης Νοέμβρη, προς τα συγκροτούμενα Τάγματα Εθνοφυλακής στα οποία τοποθετούσε 250 αξιωματικούς, στην πλειοψηφία τους όργανα της βασιλομεταξικής δικτατορίας και γνωστούς συνεργάτες των κατακτητών, ερχόταν να κορυφώσει την κρίση, που τελικά ξέσπασε την πρώτη του Δεκέμβρη. Η αποκάλυψη του σκανδάλου προκάλεσε τέτοια κατακραυγή, που ο Γ. Παπανδρέου υποχρεώθηκε να αντικαταστήσει τον υφυπουργό των Στρατιωτικών Λαμπριανίδη με τον στρατηγό Σαρηγιάννη, επιτελάρχη της ΚΕ του ΕΛΑΣ, στη διάρκεια της Κατοχής.
Την 1η Δεκέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ, χωρίς καμιά σχετική απόφαση της κυβέρνησης, κοινοποίησε στον ΕΛΑΣ διαταγή του και κυκλοφόρησε προκήρυξη, που σκορπίστηκε από βρετανικά αεροπλάνα σε όλη τη χώρα. Με την προκήρυξη καθόριζε ημερομηνία έναρξης της αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων την 10η Δεκέμβρη και απειλούσε το λαό, ότι αν δεν εφαρμοστεί η διαταγή του θα «κλονιστεί η σταθερότητα του εθνικού νομίσματος» και «θα πεινάσει». Ταυτόχρονα ο Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜ, και αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας.
Το ιταμό τελεσίγραφο του Σκόμπυ, που απαιτούσε τον μονόπλευρο αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και η απόφαση του Γ. Παπανδρέου για τη διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, ξεσήκωσαν, όπως ήταν επόμενο, τη γενική κατακραυγή.
Η ΚΕ του ΕΑΜ συνήλθε έκτακτα και ενέκρινε απόφαση στην οποία, αφού τόνιζε ότι αγωνίζεται για τη διατήρηση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με την προϋπόθεση ότι θα βάλει άμεσα σε εφαρμογή το εξαγγελόμενο πρόγραμμά της και θα οδηγήσει τη χώρα στην κατοχύρωση των λαϊκών ελευθεριών με το γρήγορο δημοψήφισμα και ελεύθερες εκλογές για Συντακτική Εθνοσυνέλευση, διακήρυχνε ότι μοναδική λύση, που εξυπηρετεί την ησυχία του λαού και την ομαλότητα, είναι η πλήρης αποστράτευση όλων των ενόπλων δυνάμεων: ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-Ορεινής Ταξιαρχίας-Ιερού Λόχου και των σχηματισμών Μέσης Ανατολής, η εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών υπηρεσιών, η τιμωρία των προδοτών.
Στη συνεδρίασή της αυτή η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε να καλέσει το λαό σε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στις 3 Δεκέμβρη και στις 4 Δεκέμβρη να κηρυχθεί γενική απεργία.
Την 1η Δεκέμβρη οι υπουργοί του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, που εκπροσωπούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού, παραιτήθηκαν. «Ο Παπανδρέου και οι εναπομείναντες υπουργοί του είχαν χάσει πλέον και το τελευταίο ίχνος επιβολής», ομολογεί στα Απομνημονεύματά του ο Τσώρτσιλ.
Στις 2 Δεκέμβρη το ΕΑΜ κοινοποίησε την απόφασή του για συγκρότηση συλλαλητηρίου.
Ο Γ. Παπανδρέου, ενώ στην αρχή χορήγησε την άδεια, πριν από τα μεσάνυχτα υπαναχώρησε και απαγόρευσε το συλλαλητήριο […].
Από την αυγή της 3 Δεκέμβρη ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρισκόταν σε γενικό συναγερμό. Τα μεσάνυχτα της 2-3 Δεκέμβρη είχε αρχίσει κιόλας η γενική απεργία. Ο αθηναϊκός λαός, αψηφώντας την απαγόρευση, τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, που είχαν καταλάβει επίκαιρες θέσεις και τα βρετανικά τανκς που περιπολούσαν, ξεκίνησε από τις συνοικίες προς το κέντρο. Ατέλειωτοι λαϊκοί χείμαρροι κατέκλυσαν τους ίδιους δρόμους που οδηγούσαν προς την Πλατεία Συντάγματος. Στους ίδιους δρόμους ο ηρωικός λαός της πρωτεύουσας είχε αντιμετωπίσει τις μέρες της χιτλερικής Κατοχής τα τανκς και τα πολυβόλα των κατακτητών και των συνεργατών τους. Απτόητος και πάλι, βαδίζοντας σε μεγάλη ειρηνική πορεία, ύψωνε μυριόστομη κραυγή διαμαρτυρίας και αγωνιστικής αποφασιστικότητας: «Όχι άλλη κατοχή», «Λαϊκή Κυριαρχία», «Εθνικός Στρατός», «Κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας», «Λαοκρατία και όχι Βασιλιά».
Μα τη στιγμή που οι φάλαγγες των άοπλων ειρηνικών διαδηλωτών προχωρούσαν προς την Πλατεία Συντάγματος και κατέκλυζαν το χώρο μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, από τα Παλαιά Ανάκτορα και το κτίριο της Διεύθυνσης της Αστυνομίας, ρίχθηκαν δολοφονικά πυρά. Την ίδια περίπου ώρα οι φάλαγγες των διαδηλωτών των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, που προχωρούσαν από την οδό Ηρώδου του Αττικού προς την κατεύθυνση της Πλατείας Συντάγματος, δέχονταν πυρά μπροστά στην αμερικάνικη πρεσβεία από το σπίτι του Γ. Παπανδρέου. Έπεσαν 24 νεκροί και 140 τραυματίες […].
Η δολοφονική επίθεση όμως δεν τρομοκράτησε το λαό. Παραμέρισε με τον όγκο του τις ισχυρές δυνάμεις των αστυνομικών, πέρασε ανάμεσα από τα βρετανικά τανκς, αψήφισε τα αεροπλάνα που εφορμούσαν απειλητικά πάνω από τα πλήθη τα οποία είχαν πλημμυρίσει την Πλατεία Συντάγματος και κυριάρχησε στο κέντρο της πρωτεύουσας.
Το συλλαλητήριο πραγματοποιήθηκε.
Ένας από τους πρωτεργάτες της ένοπλης επέμβασης, ο Βρετανός πρεσβευτής Λήπερ στο βιβλίο του, «Όταν ο Ελληνας συναντά τον Ελληνα», γράφει τα παρακάτω για τα τραγικά γεγονότα της 3ης του Δεκέμβρη 1944:
«Οι πυροβολισμοί στην Πλατεία Συντάγματος έλαβαν χώραν μπροστά στα μάτια πολλών ξένων ανταποκριτών που έμεναν στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετάνια». Απέναντι από το ξενοδοχείο ήταν τα κεντρικά γραφεία της Αστυνομίας και ακριβώς σ΄αυτήν τη γωνιά έγιναν οι ταραχές. Ηταν μια θαυμάσια ευκαιρία για τους ανταποκριτές να δώσουν μια γρήγορη ανταπόκριση… Είχαν ιδεί, οι ίδιοι, όλα τα γεγονότα και τα σχόλια έβγαιναν γρήγορα από τις γραφομηχανές τους. Σε λίγες ώρες ο κόσμος είχε την εντύπωση ότι η φασιστική ή σχεδόν φασιστική αστυνομία της Αθήνας είχε πυροβολήσει ενάντια στο άοπλο πλήθος. Αυτές οι γραφομηχανές έδωσαν στο ΕΑΜ μια μεγάλη νίκη εκείνη την ημέρα» […].
Στις 4 Δεκέμβρη η γενική απεργία, που είχε κηρυχθεί στις 3, αγκάλιασε ολόκληρη την περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά. Σταμάτησαν τα πάντα. Τα εργοστάσια, τα μέσα μεταφοράς, τα υπουργεία, οι τράπεζες, τα ιδιωτικά καταστήματα, το Πανεπιστήμιο νέκρωσαν. Η Αθήνα ξεσηκώθηκε σύσσωμη να συνοδέψει στην τελευταία τους κατοικία τα θύματα της φασιστικής θηριωδίας. Να απαιτήσει την παραίτηση της ματωβαμένης κυβέρνησης. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας συγκεντρώθηκε ένα τόσο μεγάλο πλήθος στους δρόμους της πρωτεύουσας. Μέσα σε συγκλονιστική ατμόσφαιρα πένθους, εκατοντάδες χιλιάδες λαού συνόδεψαν τους ηρωικούς νεκρούς τους. Οταν ο όγκος της πένθιμης πομπής έφθασε στην Πλατεία Συντάγματος, οι διαδηλωτές γονάτισαν. Ορκίστηκαν στη μνήμη των νεκρών. Εψαλλαν το πένθιμο εμβατήριο. Πάνω από το ανταριασμένο πλήθος υψώνονταν ένα τεράστιο πανώ που έγραφε: «Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα».
Μα καθώς ο λαός γύριζε από το νεκροταφείο, οι συμμορίες των δοσιλόγων, που στρατωνίζονταν στο κέντρο της Αθήνας και αστυνομικοί από το 4ο Αστυνομικό Τμήμα και τη Γενική Ασφάλεια, εξαπέλυσαν νέα δολοφονική επίθεση. Δεκάδες νεκροί και τραυματίες έβαψαν και πάλι με το αίμα τους την αθηναϊκή άσφαλτο […].
Λίγες ώρες πριν το αιματοκύλισμα της διαδήλωσης της 4ης Δεκέμβρη, ο στρατηγός Σκόμπυ, με τη συγκατάθεση του Γ. Παπανδρέου, είχε κηρύξει το στρατιωτικό νόμο. Σχεδόν ταυτόχρονα με νέο τελεσίγραφο του διέταξε τα τμήματα του ΕΛΑΣ να εγκαταλείψουν την περιοχή της πρωτεύουσας και μέσα σε 72 ώρες να βρίσκονται πέρα από τη γραμμή Ελευσίνα – Κηφισιά – Κορωπί. «Κάθε αντίθετη ενέργεια, έγραφε η διαταγή, θα θεωρηθεί πράξις εχθρική».
Τα ξημερώματα της 3-4 Δεκέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ είχε ήδη προχωρήσει στην πρώτη ανοικτή επιθετική ενέργεια εναντίον του ΕΛΑΣ. Ισχυρές βρετανικές δυνάμεις θωρακισμένων κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2ο Σύνταγμα της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στο Ψυχικό.
Στο μεταξύ από το πρωί είχαν αρχίσει οι πρώτες συγκρούσεις στην πρωτεύουσα. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ ξεκαθάριζαν τις σφηκοφωλιές των χιτών στο Θησείο. Στην Αθήνα είχαν καταληφθεί τα περισσότερα αστυνομικά τμήματα, ενώ στον Πειραιά είχε ολοκληρωθεί η κατάληψή τους. Μοναδικά στηρίγματα της αντίδρασης απέμεναν το οχυρωμένο μέγαρο Βάτη και η Σχολή Δοκίμων, που προστατεύονταν από τα κανόνια των βρετανικών πολεμικών.
Το βράδυ της 4ης Δεκέμβρη, κάτω από την πανελλήνια κατακραυγή και το ξεσήκωμα του αθηναϊκού λαού, ο Γ. Παπανδρέου υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Παραιτήθηκαν επίσης οι υπουργοί που ανήκαν στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ο αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων Θ. Σοφούλης, με τη συγκατάθεση της Αριστεράς, ανέλαβε το ίδιο βράδυ την πρωτοβουλία να προχωρήσει στο σχηματισμό νέας κυβέρνησης.
Ο Σκόμπυ όμως ζητά από το Σοφούλη να εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια και να υποστηρίξει τον Παπανδρέου. Αλλά ο Σοφούλης αρνείται και δηλώνει ότι σε περίπτωση που «συγκατατεθεί να υποστηρίξει τον Παπανδρέου, αυτό σημαίνει ότι υποστηρίζει την δικτατορία».
Ο Τσώρτσιλ, όμως, που ενημερωνόταν τηλεγραφικά για τις εξελίξεις της κατάστασης, επεμβαίνει αμέσως. «Την στιγμήν εκείνην -γράφει στα Απομνημονεύματά του- ανέλαβε τον άμεσον έλεγχον της υποθέσεως».Στις 5 Δεκέμβρη ο Τσώρτσιλ τηλεγραφεί στον Αγγλο πρεσβευτή Λήπερ:
«Μην απασχολείσθε πλέον με τους διαφόρους ελληνικούς κυβερνητικούς συνασπισμούς. Τίθεται ζήτημα ζωής ή θανάτου. Πρέπει να παρακινήσετε τον Παπανδρέου να πράξει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι εις την περίπτωσιν αυτήν θα τον υποστηρίξωμεν με όλας μας τας δυνάμεις. Παρήλθεν πλέον η εποχή καθ’ ήν μια οιαδήποτε ομάς Ελλήνων πολιτικών ηδύνατο να ματαιώσει την εξέγερσιν του όχλου. Η μόνη ελπίς του είναι να συνεργαστεί μεθ’ ημών δια την αποσόβησιν ενδεχομένης συμφοράς».
Την ίδια μέρα ο Τσώρτσιλ διατάσσει το στρατηγό Σκόμπυ να δράσει με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις.
«Είσθε υπεύθυνος, του τηλεγραφεί, δια την τήρησιν της τάξεως εις τας Αθήνας και δια την καταστροφήν όλων των ομάδων ΕΑΜ – ΕΛΑΣ… μη διστάσετε να ενεργήσετε ως να ευρίσκεσθε εις μίαν μόλις καταληφθείσαν υπό του στρατού πόλιν, όπου έχει εκραγεί επαναστατικόν κίνημα… Πρέπει να κρατήσωμεν τας Αθήνας και να επιβληθώμεν. Εάν τούτο το επιτύχετε χωρίς αιματοχυσίαν θα είναι κατόρθωμα δια σας, αλλά και με αιματοχυσίαν θα είναι επίσης κατόρθωμα εάν αυτή είναι απαραίτητος». (Οι υπογραμμίσεις είναι του Τσώρτσιλ – Σημ. Συντ.).
Μετά τη διαταγή του Τσώρτσιλ, αδίστακτος πια ο στρατηγός Σκόμπυ έριξε όλες τις δυνάμεις που διέθετε στην Αθήνα εναντίον του ΕΛΑΣ. Τα βρετανικά τμήματα, που ως εκείνη την ώρα επιχειρούσαν να περισώσουν τις συμμορίες της δοσίλογης δεξιάς και τις αστυνομικές δυνάμεις από τα πλήγματα των τμημάτων του ΕΛΑΣ, άνοιξαν πυρά εναντίον των ΕΛΑΣιτών στην οδό Πατησίων και στις φυλακές Συγγρού. Την ίδια περίπου ώρα βρετανικά αεροπλάνα πολυβολούσαν έξω από τη Θήβα τμήματα του ΕΛΑΣ.
Αρχιζε η απροκάλυπτη ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών κατά του απελευθερωτικού κινήματος του ελληνικού λαού. Ανέβηκαν και στην Ακρόπολη και από εκεί, χρησιμοποιώντας το απυρόβλητο-ασυλία, βομβάρδιζαν και πολυβολούσαν τις γύρω συνοικίες, προξενώντας πολλά θύματα στον άμαχο πληθυσμό. Η Αθήνα και ο Πειραιάς μετατρέπονταν σε πεδίο μάχης, σε πανεθνικό χαράκωμα της πάλης για την απόκρουση των ιμπεριαλιστών επιδρομέων. Σύσσωμος ο λαός, και στις πρώτες γραμμές οι μαχητές του ΕΛΑΣ, πρόβαλαν ηρωϊκή αντίσταση στην ωμή αγγλική επέμβαση.
Στην πορεία η σύγκρουση επεκτάθηκε και γενικεύθηκε.
Κλιμακωτά στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη πήραν μέρος 60 χιλιάδες αγγλικού στρατού με 80 αεροπλάνα, 200 τανκς και πολλά πυροβόλα, ενώ μονάδες του αγγλικού στόλου με τα πυροβόλα τους κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα και ταυτόχρονα εξασφάλιζαν τον εφοδιασμό των στρατευμάτων. Πήραν μέρος, επίσης, στο πλευρό των Αγγλων η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (2.500), ο Ιερός Λόχος (500), η Χωροφυλακή (3.000) και άλλοι σχηματισμοί δοσιλόγων. Ο στρατηγός Λέων Σπαής, υπουργός τότε Στρατιωτικών, σε άρθρο του το 1976 στο περιοδικό «Πολιτικά Θέματα», έκανε την παρακάτω αποκάλυψη, σχετικά με τα γεγονότα του Δεκέμβρη: «Αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν κατά του ΕΑΜ τα Τάγματα Ασφαλείας. Η εισήγηση ήταν των Αγγλων και η απόφαση δική μου… Συνολικά υπήρχαν 27.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Χρησιμοποιήσαμε 12.000… Τους ντύσαμε και τους εξοπλίσαμε, αφού τους πήραμε από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως….».
Τις εχθρικές αυτές δυνάμεις τις αντιμετώπισαν τις πρώτες κρίσιμες μέρες το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ, 6.500 περίπου άνδρες με ελαφρά όπλα και 3500 άνδρες της ΙΙ Μεραρχίας.
Στη μάχη του Δεκέμβρη ΕΛΑΣ και λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκονταν επί ποδός πολέμου. Οι μαχητές του ΕΛΑΣ κρατούσαν γερά τις θέσεις τους. Διεκδικούσαν τετράγωνο με τετράγωνο την περιοχή της πρωτεύουσας. Ενεργούσαν σοβαρές επιθετικές κρούσεις. Αχρήστευαν δεκάδες άρματα μάχης. Κατέρριπταν αεροπλάνα. Επιαναν αιχμαλώτους. Ο λαός έστηνε οδοφράγματα. Ανοιγε αντιαρματικές τάφρους. Μετέφερε τραυματίες και τρόφιμα. Νέοι και γέροι, άντρες, γυναίκες έπαιρναν θέση στο μετερίζι της μεγάλης μάχης.
Κατά τα μέσα του Δεκέμβρη, ο ΕΛΑΣ με ορμητικές επιθετικές ενέργειες υποχρέωσε τους Βρετανούς επιδρομείς να περιχαρακωθούν στο κέντρο της πρωτεύουσας. Το κράτος του Σκόμπυ και του Παπανδρέου περιορίστηκε στο χώρο ανάμεσα στην Ομόνοια, την Πλατεία Συντάγματος και το Κολωνάκι, με ελάχιστα σημεία στήριξης έξω από το χώρο αυτό.
Η σοβαρή κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα, οι σημαντικές εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό και η καταδίκη της επέμβασης της Μ. Βρετανίας από τη δημοκρατική κοινή γνώμη των χωρών του εξωτερικού και της ίδιας της Αγγλίας, προκαλούσαν πολλές ανησυχίες στην αγγλική κυβέρνηση.
Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του γράφει ότι «στην Αγγλία υπήρχε πολλή σύγχυση. Οι «Τάιμς» και ο «Μαγχεσριανικός Φύλαξ» καταδίκασαν την αντιδραστική, όπως την αποκαλούσαν, πολιτική μας… Στη Βουλή των Κοινοτήτων ο σάλος υπήρξε μεγάλος…». Και προσθέτει: «Η μεγάλη πλειοψηφία του αμερικανικού Τύπου καταδίκασε αναφανδόν τη δράση μας που την χαρακτήρισε σαν νόθευση των αρχών υπέρ των οποίων πολεμούσαμε». Η αγγλική κυβέρνηση, ανήσυχη από τις εξελίξεις, αποφάσισε να κλείσει με γενική πολεμική ενέργεια το ελληνικό ζήτημα.
Αλλά, πριν αρχίσει τη γενική επίθεση, ο Τσώρτσιλ θεώρησε καλό να αναλάβει πρωτοβουλία για διευθέτηση του ζητήματος με πολιτικά μέσα, αφού και ο στρατάρχης Αλεξάντερ του είχε ήδη τηλεγραφικώς τονίσει πως στρατιωτική νίκη, στην περίπτωση που θα εξακολουθούσε τον αγώνα ο ΕΛΑΣ μετά την απώθηση του από την Αθήνα και την περιοχή της Αττικής, δεν μπορούσε να επιτευχθεί.
Ο τότε σύμβουλος του βασιλιά Γεωργίου, Π. Πιπινέλης, γράφει ότι το τηλεγράφημα του Αλεξάντερ προκάλεσε «βαθυτάτην εντύπωσιν» στον Τσώρτσιλ, ότι άρχισε να καταλαβαίνει πως ακόμα και με μια συντριπτική νίκη στην Αθήνα «δεν ήταν δυνατόν να λυθεί το ελληνικό πρόβλημα. Γι΄ αυτό, μαζί με τη συγκέντρωση στρατιωτικών ενισχύσεων, άρχισε να προσανατολίζεται στην ανάγκη κάποιας πολιτικής λύσεως στην περίπτωση που ο ΕΛΑΣ δεν συνθηκολογούσε».
Στις 25 του Δεκέμβρη ο Τσώρτσιλ, συνοδευόμενος από τον υπουργό των Εξωτερικών Ηντεν έφτασε ξαφνικά στην Αθήνα. Στο αεροπλάνο που τον μετέφερε στο αεροδρόμιο Χασανίου, αντάλλαξε με το στρατάρχη Αλεξάντερ, τον υπουργό της Μεσογείου Μακ Μίλαν και τον πρεσβευτή Λήπερ, απόψεις πάνω στην πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων. Συζήτησαν την πολιτική κατάσταση κι αποφάσισαν τη σύγκληση σύσκεψης, στην οποία να μετάσχουν αντιπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, των αστικών κομμάτων και της κυβέρνησης Παπανδρέου.
Ετσι, στις 26 του Δεκέμβρη το απόγευμα άρχιζε στο υπουργείο Εξωτερικών, με την προεδρία του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, η σύσκεψη που είχαν αποφασίσει ο Τσώρτσιλ και οι διπλωματικοί και στρατιωτικοί του σύμβουλοι κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο του Χασανίου. Στη σύσκεψη πήραν μέρος αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από το Γ. Σιάντο, Μ. Παρτσαλίδη και το στρατηγό Μάντακα, ο Γ. Παπανδρέου και πολλοί υπουργοί του, ο Ν. Πλαστήρας, τον οποίον έφεραν οι Αγγλοι εσπευσμένα από τη Νίκαια της Γαλλίας στην Ελλάδα, με σκοπό να τον χρίσουν πρωθυπουργό στη θέση του Παπανδρέου, αντιπρόσωποι των αστικών κομμάτων, ο Τσώρτσιλ, ο Ηντεν, ο στρατάρχης Αλεξάντερ και άλλοι διπλωματικοί εκπρόσωποι.
Μετά τον εναρκτήριο λόγο του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, μίλησε ο Τσώρτσιλ, ο οποίος δήλωσε ότι η βρετανική κυβέρνηση δεν οργάνωσε τη σύσκεψη από αδυναμία, ούτε έχει κανένα δισταγμό να προχωρήσει στην επίτευξη των σκοπών της και ζήτησε απερίφραστα να αποδεχθεί ο ΕΛΑΣ, χωρίς καμιά αντίρρηση, τους όρους του στρατηγού Σκόμπυ.
Μετά το λόγο του Τσώρτσιλ και τη σύντομη ομιλία του στρατάρχη Αλεξάντερ, όλοι οι ξένοι αποχώρησαν από την αίθουσα της σύσκεψης. Ο λόγος του Βρετανού πρωθυπουργού μεγάλωσε την αδιαλλαξία των εκπροσώπων των αστικών κομμάτων, που μέσα σε μια ατμόσφαιρα αντεγκλήσεων, ζήτησαν όλοι την παράδοση άνευ όρων των όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Μόνο ο Γ. Καφαντάρης χαρακτήρισε τον Γ. Παπανδρέου ανάξιο πολιτικό, υπεύθυνο για τη δραματική κατάσταση που δημιουργήθηκε και τόνισε ότι για 2.000 πραιτωριανούς της Ορεινής Ταξιαρχίας ματοκύλισε τον τόπο. Υπογράμμισε επίσης ότι τα ζητήματα πρέπει να τα λύσει ο πολιτικός κόσμος της χώρας και όχι οι Αγγλοι.
Ο Γ. Σιάντος στην ομιλία του ανέφερε τις θυσίες και τις υποχωρήσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για να εξασφαλιστεί ομαλή δημοκρατική εξέλιξη και παρατήρησε ότι τίποτα δεν πραγματοποιήθηκε απ’ όσα είχαν συμφωνηθεί. Ούτε εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ούτε κανείς δοσίλογος τιμωρήθηκε. Ο Σιάντος καυτηρίασε την επέμβαση των Αγγλων και τις ωμότητες που διέπρατταν και αφού τόνισε ότι ο αγώνας του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι απόλυτα δίκαιος, υπογράμμισε ότι δύο σημεία πρέπει ν’ αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας: Δημοκρατία και Ανεξαρτησία.
Τη δεύτερη μέρα της σύσκεψης, 27 του Δεκέμβρη, και μετά την απόφαση για τη συγκρότηση αντιβασιλείας, ο Γ. Σιάντος επανέλαβε την άποψη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ότι πρέπει να γίνει νέα κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας, με πρωθυπουργό πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης, στην οποία θα παραδώσει τα όπλα ο στρατός του ΕΛΑΣ.
Το πρόγραμμα της κυβέρνησης αυτής πρέπει να είναι:
Η τιμωρία των δοσιλόγων.
Η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους στυλοβάτες της 4ης Αυγούστου και τους δοσίλογους. Η διάλυση της Χωροφυλακής, που οργίασε σε βάρος του λαού.
Ο σχηματισμός Εθνικού Στρατού με πρόσκληση 2-3 ηλικιών, αφού διαλυθούν όλα τα εθελοντικά σώματα.
Πρότεινε, τέλος, να δοθούν στην Αριστερά το 40-50% των υπουργείων.
Η κυβέρνηση να προχωρήσει σύντομα σε δημοψήφισμα και εκλογές.
Το ίδιο βράδυ ο Τσώρτσιλ δήλωσε στους δημοσιογράφους: «Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαριστεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν ευρίσκονται υπό τον έλεγχο οιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως…, θα χρησιμοποιήσωμεν οσασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο, δια να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν».
Το απόγευμα της 27ης του Δεκέμβρη, ο Τσώρτσιλ συναντήθηκε με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Στο πρόσωπό του «είχεν εύρει τον άνθρωπο που του εχρειάζετο». Του ανεκοίνωσε ότι θα ζητήσει από τον Γεώργιο Γλίξμπουργκ να τον διορίσει αντιβασιλιά. Ο Δαμασκηνός υποσχέθηκε στον Τσώρτσιλ ότι «θα επιχειρήσει το σχηματισμό κυβερνήσεως, χωρίς τη συμμετοχή σ’ αυτήν κομμουνιστών».
Στις 31 του Δεκέμβρη ο Δαμασκηνός ορκίστηκε αντιβασιλιάς. Την ίδια μέρα ο Γ. Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτηση της κυβέρνησής του. Ουσιαστικά παύτηκε. Είχε πια παίξει το μακάβριο ρόλο του. «Αι επιβλητικαί βρετανικαί δυνάμεις», που βρίσκονται στο ελληνικό έδαφος, «είχαν μεταβάλει την κατάστασιν». Στις 3 του Γενάρη 1945 ο Νικόλαος Πλαστήρας διορίστηκε πρωθυπουργός.
Στις 28 του Δεκέμβρη, τρίτη ημέρα της παραμονής του Τσώρτσιλ στην Αθήνα και ενώ συνεχιζόταν η πολιτική σύσκεψη, εξαπολύθηκε γενική επίθεση των βρετανικών δυνάμεων κατά του ΕΛΑΣ.
Επακολούθησαν σκληρές μάχες. Οσο ψηλό κι αν παρέμενε το μαχητικό φρόνημα του λαού και των μαχητών του ΕΛΑΣ, η υπεροχή των Βρετανών ήταν συντριπτική. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήταν σοβαρές. Χρειάζονταν εφεδρείες και όπλα. Ισχυρές μονάδες του ΕΛΑΣ, που είχαν εκκαθαρίσει την Ηπειρο από τις δυνάμεις του Ζέρβα, μόλις άρχισαν να οδεύουν προς την κατεύθυνση της Αθήνας. Με τις καλύτερες προϋποθέσεις θα βρίσκονταν στην περιοχή της πρωτεύουσας στα τέλη του Γενάρη 1945.
Η ΚΕ του ΕΛΑΣ, σταθμίζοντας την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, διέταξε τη σύμπτυξη των υπερασπιστών της Αθήνας και του Πειραιά.
Στις 5 του Γενάρη 1945 τα τμήματα του ΕΛΑΣ, αφού άφησαν ελαφρές επίλεκτες δυνάμεις για την απασχόληση του εχθρού, άρχισαν τη σύμπτυξή τους. Χιλιάδες λαού της Αθήνας και του Πειραιά ακολούθησαν τον ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία. Οι βασικοί μηχανισμοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ μεταφέρθηκαν προσωρινά στα Τρίκαλα […].
Η σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, που κράτησε 33 μέρες, στάθηκε ένας ηρωϊκός αγώνας για τη λευτεριά και έγραψε μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού.
Οι μαχητές του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, όλος ο λαός πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στους καινούργιους κατακτητές. Τελικά, μπροστά στις υπέρτερες αριθμητικά δυνάμεις, η αντίσταση του ΕΛΑΣ και του λαού της Αθήνας – Πειραιά κάμφθηκε.
Στην έκβαση της μάχης του Δεκέμβρη, εκτός από την ανεπάρκεια των δυνάμεων και των πολεμικών μέσων του ΕΛΑΣ, συντελέσανε και οι εξής παράγοντες: Η ηγεσία του Κόμματος χωρίς σωστή πρόβλεψη των εξελίξεων, αιφνιδιάστηκε από τα γεγονότα και αντέδρασε σπασμωδικά. Ανασυγκρότησε την ΚΕ του ΕΛΑΣ, χωρίς επιτελείο και μηχανισμό, που ανέλαβε τη διεύθυνση της μάχης της Αθήνας. Παραμέρισε το Γ. Σ. του ΕΛΑΣ, που διέθετε επιτελείο και υπηρεσίες και ανέθεσε στο Σαράφη και τον Αρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο. Δεν συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα που ήταν το κύριο μέτωπο και δεν οργάνωσε αποτελεσματικά τμήματα να μεταφερθούν στην Αθήνα και να πάρουν μέρος στις μάχες.
Ακόμη η ηγεσία του κινήματος, έχοντας την εκτίμηση ότι οι Αγγλοι είναι σύμμαχοι, δεν είχε προβλέψει ότι η κατάσταση πιθανόν θα οδηγούνταν από τους Άγγλους και την αντίδραση σε ένοπλη σύγκρουση, με επίκεντρο την πρωτεύουσα. Σε αυτό οφείλεται και η μη έγκαιρη κατάρτιση σχεδίου. Η βαθύτερη ουσία βρίσκεται στη λαθεμένη στρατηγική για το ζήτημα της εξουσίας.
Στις 11 του Γενάρη 1945, ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τους Αγγλους, υπογράφτηκε ανακωχή που καθόριζε ημερομηνία κατάπαυσης του πυρός την 14.1.1945.
Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώνονταν ως τις 18 του Γενάρη 1945 να εκκενώσουν τις περιοχές της Αττικοβοιωτίας – Εύβοιας, ένα μεγάλο τμήμα του Νομού Φθιωτιδοφωκίδας και το μεγαλύτερο μέρος του Νομού Μαγνησίας. Επίσης, ν’ αποσυρθούν από ένα τμήμα του Νομού Θεσσαλονίκης και την πόλη της Θεσσαλονίκης, τα νησιά Ζάκυνθος, Κύθηρα, Κυκλάδες και Σποράδες, καθώς και ολόκληρη τη Βόρεια Πελοπόννησο, πάνω από τη γραμμή Πύργου – Αργους.
Σε αυτές τις συνθήκες άρχισαν, στις 2 του Φλεβάρη 1945 στη Βάρκιζα Αττικής, διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις αντιπροσωπείες του ΕΑΜ και της κυβέρνησης Πλαστήρα για το σταμάτημα της αιματοχυσίας και την αποκατάσταση της ειρήνης και της πολιτικής ομαλότητας στη χώρα.
Υστερα από 10ήμερες συζητήσεις, στις 12 του Φλεβάρη 1945, υπογράφτηκε το κείμενο της συμφωνίας, που είναι γνωστή σαν Συμφωνία της Βάρκιζας.
Στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας το ΕΑΜ εκπροσώπησαν ο Γιώργης Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Δημήτρης Παρτσαλίδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ο Ηλίας Τσιριμώκος, Γενικός Γραμματέας της Ε.Λ.Δ. Την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα εκπροσώπησαν οι Ι. Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών, ο Π. Θ. Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών και ο Ι. Μακρόπουλος, υπουργός Γεωργίας.
Στα κύρια σημεία της συμφωνίας προβλεπόταν ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να εξασφαλίσει την ελεύθερη εκδήλωση των πολιτικών φρονημάτων όλων των πολιτών, το σεβασμό των ατομικών ελευθεριών και να προβεί στην κατάργηση κάθε ανελεύθερου νόμου. Προβλεπόταν επίσης η αποστράτευση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και η συγκρότηση Εθνικού Στρατού με κανονική στρατολογία, η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους συνεργάτες των κατακτητών και τους εγκάθετους της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας. Καθοριζόταν, τέλος, η διενέργεια, στη διάρκεια του 1945, ελεύθερου δημοψηφίσματος και στη συνέχεια εκλογών Συντακτικής Συνέλευσης.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν προέβλεπε τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Αμνήστευε μόνο «τα πολιτικά αδικήματα, τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944, μέχρι της υπογραφής της συμφωνίας». Ο Μήτσος Παρτσαλίδης, γενικός γραμματέας του ΕΑΜ και μέλος της αντιπροσωπείας στις συζητήσεις στη Βάρκιζα, σε μια συνέντευξη που έδωσε σε δημοσιογράφο είπε ότι «στην αρχή ολόκληρη η αντιπροσωπεία επέμεινε στην πλήρη, χωρίς καμιά εξαίρεση αμνηστία. Αυτό δεν το δέχτηκαν οι κυβερνητικοί και τα πράγματα έφτασαν ουσιαστικά σε διακοπή των διαπραγματεύσεων για δύο μέρες… Ο Τσιριμώκος ήταν αυτός που περισσότερο ήθελε να υποχωρήσουμε. Και να ζητήσουμε εγγυήσεις για να περιοριστεί όσο το δυνατόν ο κίνδυνος να επεκταθούν οι διώξεις… Και συμφωνήσαμε ότι θα έπρεπε να κάνουμε την υποχώρηση για να μην τρεναριστεί άλλο η υπόθεση… Το τραινάρισμα αυτό μπορεί να οδηγούσε στη ματαίωση της συμφωνίας και να επαναλαμβάνονταν οι επιχειρήσεις έπειτα από την ανακωχή που είχαμε κάνει με τον Σκόμπυ…».
Εξαιρούνταν από τη συμφωνία «τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήταν απαραιτήτως αναγκαία δια την επιτυχίαν του πολιτικού σκοπού». Ο όρος έδωσε τη δυνατότητα στην αντίδραση, με την αστυνομική τρομοκρατία και το μηχανισμό των δικαστηρίων, να εξαπολύσει ένα φοβερό διωγμό κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας σε βάρος τους κατηγορίες για διάπραξη κοινών αδικημάτων κατά την περίοδο της κατοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συνομιλίες στη Βάρκιζα άρχισαν μαζί με τα έκτακτα στρατοδικεία και τις πρώτες θανατικές καταδίκες. Πέντε αγωνιστές, οι Δ. Αυγέρης, Μ. Μονέδας, Α. Μπουρδής, Π. Μόνος και Ε. Μενεγάτος, καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και οι δύο πρώτοι εκτελέστηκαν. Η συμφωνία επίσης δεν προέβλεπε συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση, ούτε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα, μετά τη λήξη του πολέμου.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Αν και το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Συνεπώς, μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα για τη νίκη ή την υπογραφή συμφωνίας που θα εξασφάλιζε ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του κινήματος. Η συμφωνία αποτέλεσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση με τους Αγγλους ιμπεριαλιστές και τη ντόπια αντίδραση. Ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης γράφει ότι, «τις παραμονές της Συμφωνίας της Βάρκιζας άρχισε μια εντατική δουλειά ανασυγκρότησης των μονάδων και τακτοποίησή τους με νέα διάταξη, ώστε στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση».
Στις 16 του Φλεβάρη 1945, ο Στέφανος Σαράφης και ο Αρης Βελουχιώτης υπέγραψαν την ημερήσια διαταγή του Γενικού Στρατηγείου για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ.
Ο Τσώρτσιλ για να παραπλανήσει και να παγιδεύσει την αγγλική και διεθνή κοινή γνώμη, παρουσίασε την παλλαϊκή αντίσταση του ελληνικού λαού κατά της αγγλικής ένοπλης επέμβασης το Δεκέμβρη 1944 σαν «απόπειρα μερικών ληστών των ορέων» και «μιας μικρής μειοψηφίας αναρχικών στασιαστών εξτρεμιστών» να καταλάβουν την εξουσία. Την άποψη αυτή του Τσώρτσιλ αναιρούν, όμως, δύο μαρτυρίες επίσης αγγλικές: Ο γνωστός άσπονδος φίλος του ΕΑΜ Κρις – Γουντχάουζ γράφει σε βιβλίο του: «Αν το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ ήταν αποφασισμένο να καταλάβει την εξουσία με τη βία αμέσως με την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πρωτεύουσα ήταν απόλυτα στη διάθεσή του την ίδια μέρα που έφυγαν οι Γερμανοί. Αν το αποφάσιζε, μόνο με μια εισβολή που θα στοίχιζε ακριβά θα ήταν δυνατό να εκδιωχθεί – την οποία η συμμαχική πίεση και η κοινή γνώμη θα την έκαναν αδύνατη. Ηταν αδιανόητο ότι θα μπορούσαν, με οποιουσδήποτε υπολογισμούς, να βρουν ότι θα τους δινόταν καλύτερη ευκαιρία. Το ότι δεν κατέλαβαν την Αθήνα τον Οκτώβριο, πριν φθάσουν οι δυνάμεις του Σκόμπυ, είναι οριστική απόδειξη της ειλικρίνειας τους».
Όσο για το ότι οι αντιστεκόμενοι αγωνιστές στην Αθήνα ήταν μια «μικρή μειοψηφία», σε αυτό δίνει αποστομωτική απάντηση ο Βρετανός στρατηγός Αλεξάντερ που στάλθηκε στο πεδίο των συγκρούσεων από τον Τσώρτσιλ, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών, για να εξετάσει την κατάσταση από στρατιωτική άποψη και να του υποβάλει προτάσεις. Ο Αλεξάντερ ζήτησε από τον Τσώρτσιλ, για να αποφευχθεί η αιχμαλωσία των «περιμανδρωμένων εις το κέντρον των Αθηνών βρετανικών στρατευμάτων», να εξεύρει «μια πολιτική λύση στο ελληνικό πρόβλημα», γιατί «ήταν πάνω από τις δυνάμεις τους η στρατιωτική λύση». Ακόμα και ο συνταγματάρχης Ι. Πλυντζανόπουλος, αρχηγός των Ταγμάτων Ασφάλειας στην απολογία του στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, είπε πως «ο αγώνας εναντίον του ΕΛΑΣ ήταν δύσκολος, γιατί τον βοηθούσαν ακόμα και τα μικρά παιδιά».
Η ένοπλη επίθεση από την άρχουσα τάξη και τους Αγγλους ιμπεριαλιστές συμμάχους της κατά του λαού άνοιξε το δρόμο για την επανεγκαθίδρυση της αστικής εξουσίας ανοίγοντας τον εμφύλιο πόλεμο.
Η ηρωϊκή αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά το Δεκέμβρη του 1944 στην ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών αποτέλεσε συνέχεια και επιστέγασμα του μεγάλου αντιφασιστικού απελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού για την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατική ανάπλαση της Ελλάδας.
Ριζοσπάστης - 5/12/ 1944 : Δολοφόνε Παπανδρέου
Ο μοιραίος άνθρωπος που αιματοκύλισε προχτές τόσο φριχτά τον αθηναϊκό λαό εξακολουθεί να παραμένει πρωθυπουργός. Η «κυβέρνηση» του, πνέοντας τα λοίσθια, δεν ντρέπεται να συμπληρώνεται.
Και εν ονόματι του. . . έθνους κηρύσσει μέσον του κ. Σκόμπυ το φασιστικό νόμο. Την πενιχρή λευτεριά που δοκίμασε δυο μήνες μονάχα ο λαός προσπαθούν τώρα να την πνίξουν, να τον βάλουν σε βαριά δεσμά χειρότερα από του Μανιαδάκη.
Ο ασυνείδητος φιλόδοξος και μωρός «πρωθυπουργός» με καταπληκτική πώρωση ηθική εξαπολύει τον εμφύλιο πόλεμο.
Τι αντιπροσωπεύει ο κ. Παπανδρέου που ανέκαθεν υπήρξε ο αποδιοπομπαίος τράγος στην πολιτική ζωή του τόπου και πάντοτε αρχηγός ενός ανύπαρκτου κόμματος με περισσότερους τίτλους παρά οπαδούς; Εξ ονόματος ποιανού έθνους σπρώχνει το λαό στην άβυσσο του εμφυλίου πολέμου;
Το συλλαλητήριο αυτό, το ύπουλα επιτετραμμένο και υστέρα απαγορευμένο συλλαλητήριο της Κυριακής, υπήρξε μια ηφαιστειακή ηρωική έκρηξη του αθηναϊκού και πειραϊκού λαού.
Η άφθονη αιμάτινη σπονδή που το συνόδευσε, υπήρξε ένας μεγάλος αρραβώνας πλατύτατων λαϊκών στρωμάτων, πολύ πλατύτερων από το ΕΑΜ, με την δημοκρατική ιδέα, με την ηθική αξιοπρέπεια, με τη λατρεία της ανεξαρτησίας της χώρας μας.
Η χτεσινή κηδεία, η επιβεβλημένη και δραματική αυτή παρέλαση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που τη συγκλόνιζε η αδυσώπητη κραυγή «ΔΟ – ΛΟ – ΦΟ – ΝΕ ΠΑ – ΠΑΝ – ΔΡΕ – ΟΥ», υπήρξε και η οριστική πολιτική και εθνική κηδεία του θλιβερού «πρωθυπουργού».
Η πρωτοφανής αναντίρρητη κι απόλυτη επιτυχία της παλλαϊκής απεργίας στην “Αθήνα και στον Πειραιά συμπύκνωσε σε μια τεράστια δύναμη, την αποφασιστική θέληση του λαού. Στη Θεσσαλονίκη διαδηλώνουν 250.000 άνθρωποι κατά του Παπανδρέου. Στη Δράμα 30.000, στο Αγρίνιο 40.000. Ολόκληρη η ύπαιθρος φλέγεται από τον πόθο της λευτεριάς. Και από το μίσος εναντίον του φασισμού και του εκπροσώπου του Παπανδρέου. Σ” όλη την “Ελλάδα η “Εθνοφυλακή συγχωνεύεται με την Εθνική πολιτοφυλακή. Στην “Αθήνα oι αστυφύλακες παραδίνουν τα όπλα τους στο λαό.
Τι μένει στον κ. Παπανδρέου και στην άθλια κυβέρνηση του; Μένουν oι χωροφύλακες, μένουν οι τσολιάδες που τους κατεβάζει στην Ομόνοια, μένουν οι μπουραντάδες, μένουν οι πεμπτοφαλαγγίτες και οι δ ο σ ί λ ο γ ο ι. Μένει ο σύμβουλος του Στυλιανός Γονατάς. Μένει ο φασίστας «δημοκράτης» Κατσώτας, Μένουν οι «αγγλόφιλοι» κ.κ. Σπηλιωτόπουλος και Έβερτ.
Με τέτοια προσόντα ο κ. Παπανδρέου πάει για θλιβερός πρωθυπουργός ενός αξιοθρήνητου προτεκτοράτου. Αυτόν τον άνθρωπο και αυτή τη γυμνή από κάθε ίχνος λαϊκής επιρροής κυβέρνηση διάλεξαν οι κ.κ. Λήπερ και Σκόμπυ για να της δώσουν την ηθική και υλική ενίσχυση που τους δίνουν.
Αλλά ο ελληνικός λαός δεν αποτελείται από κάφρους.
Είναι ελεύθερος λαός. Δεν θέλει κανενός είδους ξένη επέμβαση και κανενός είδους προτεκτοράτο. Θα σαρώσει το δολοφόνο Παπανδρέου και θα αποκτήσει κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας για να λύσει μόνος του και απερίσπαστος τα εσωτερικά του ζητήματα.
Και εν ονόματι του. . . έθνους κηρύσσει μέσον του κ. Σκόμπυ το φασιστικό νόμο. Την πενιχρή λευτεριά που δοκίμασε δυο μήνες μονάχα ο λαός προσπαθούν τώρα να την πνίξουν, να τον βάλουν σε βαριά δεσμά χειρότερα από του Μανιαδάκη.
Ο ασυνείδητος φιλόδοξος και μωρός «πρωθυπουργός» με καταπληκτική πώρωση ηθική εξαπολύει τον εμφύλιο πόλεμο.
Τι αντιπροσωπεύει ο κ. Παπανδρέου που ανέκαθεν υπήρξε ο αποδιοπομπαίος τράγος στην πολιτική ζωή του τόπου και πάντοτε αρχηγός ενός ανύπαρκτου κόμματος με περισσότερους τίτλους παρά οπαδούς; Εξ ονόματος ποιανού έθνους σπρώχνει το λαό στην άβυσσο του εμφυλίου πολέμου;
Το συλλαλητήριο αυτό, το ύπουλα επιτετραμμένο και υστέρα απαγορευμένο συλλαλητήριο της Κυριακής, υπήρξε μια ηφαιστειακή ηρωική έκρηξη του αθηναϊκού και πειραϊκού λαού.
Η άφθονη αιμάτινη σπονδή που το συνόδευσε, υπήρξε ένας μεγάλος αρραβώνας πλατύτατων λαϊκών στρωμάτων, πολύ πλατύτερων από το ΕΑΜ, με την δημοκρατική ιδέα, με την ηθική αξιοπρέπεια, με τη λατρεία της ανεξαρτησίας της χώρας μας.
Η χτεσινή κηδεία, η επιβεβλημένη και δραματική αυτή παρέλαση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που τη συγκλόνιζε η αδυσώπητη κραυγή «ΔΟ – ΛΟ – ΦΟ – ΝΕ ΠΑ – ΠΑΝ – ΔΡΕ – ΟΥ», υπήρξε και η οριστική πολιτική και εθνική κηδεία του θλιβερού «πρωθυπουργού».
Η πρωτοφανής αναντίρρητη κι απόλυτη επιτυχία της παλλαϊκής απεργίας στην “Αθήνα και στον Πειραιά συμπύκνωσε σε μια τεράστια δύναμη, την αποφασιστική θέληση του λαού. Στη Θεσσαλονίκη διαδηλώνουν 250.000 άνθρωποι κατά του Παπανδρέου. Στη Δράμα 30.000, στο Αγρίνιο 40.000. Ολόκληρη η ύπαιθρος φλέγεται από τον πόθο της λευτεριάς. Και από το μίσος εναντίον του φασισμού και του εκπροσώπου του Παπανδρέου. Σ” όλη την “Ελλάδα η “Εθνοφυλακή συγχωνεύεται με την Εθνική πολιτοφυλακή. Στην “Αθήνα oι αστυφύλακες παραδίνουν τα όπλα τους στο λαό.
Τι μένει στον κ. Παπανδρέου και στην άθλια κυβέρνηση του; Μένουν oι χωροφύλακες, μένουν οι τσολιάδες που τους κατεβάζει στην Ομόνοια, μένουν οι μπουραντάδες, μένουν οι πεμπτοφαλαγγίτες και οι δ ο σ ί λ ο γ ο ι. Μένει ο σύμβουλος του Στυλιανός Γονατάς. Μένει ο φασίστας «δημοκράτης» Κατσώτας, Μένουν οι «αγγλόφιλοι» κ.κ. Σπηλιωτόπουλος και Έβερτ.
Με τέτοια προσόντα ο κ. Παπανδρέου πάει για θλιβερός πρωθυπουργός ενός αξιοθρήνητου προτεκτοράτου. Αυτόν τον άνθρωπο και αυτή τη γυμνή από κάθε ίχνος λαϊκής επιρροής κυβέρνηση διάλεξαν οι κ.κ. Λήπερ και Σκόμπυ για να της δώσουν την ηθική και υλική ενίσχυση που τους δίνουν.
Αλλά ο ελληνικός λαός δεν αποτελείται από κάφρους.
Είναι ελεύθερος λαός. Δεν θέλει κανενός είδους ξένη επέμβαση και κανενός είδους προτεκτοράτο. Θα σαρώσει το δολοφόνο Παπανδρέου και θα αποκτήσει κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας για να λύσει μόνος του και απερίσπαστος τα εσωτερικά του ζητήματα.
Συμφωνία της Βάρκιζας - Τελευταία πράξη των Δεκεμβριανών
Μετά από τριάμισι χρόνια Κατοχής τα γερμανικά στρατεύματα αποχώρησαν από την Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944. Το τέλος της Κατοχής δεν έφερε την ειρήνη στη χώρα. Οι συγκρούσεις μεταξύ της μεγαλύτερης οργάνωσης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αφενός με άλλες αντιστασιακές οργανώσεις και αφετέρου με τους ένοπλους συνεργάτες των Ναζί είχαν δημιουργήσει μια κατάσταση πόλωσης και βίας, η οποία είχε επιδεινωθεί από την οικονομική κατάρρευση και τη δυστυχία που είχαν προκαλέσει οι κατακτητές. Η επιστροφή της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης από το Κάιρο στην Αθήνα μόνο προσωρινά κατεύνασε τα πνεύματα.
Η διαφωνία των υπουργών του ΕΑΜ με την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου σχετικά με τη συγκρότηση του μελλοντικού στρατού, οδήγησε στην παραίτηση τους. Η οριστική ρήξη ανάμεσα στο ΕΑΜ και την κυβέρνηση ήλθε στις 3 Δεκεμβρίου 1944, όταν η αστυνομία πυροβόλησε κατά του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί μετά από κάλεσμα του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ κινητοποίησε τον εφεδρικό ΕΛΑΣ και τις μονάδες που βρίσκονταν κοντά στην Αθήνα με αποτέλεσμα η στρατιωτική σύγκρουση να γενικευτεί και να περάσει στην ιστορία με την ονομασία Δεκεμβριανά. Η κυβέρνηση είχε την πολύτιμη στρατιωτική βοήθεια της Μ. Βρετανίας και τελικά μετά από σκληρές μάχες 33 ημερών στην πρωτεύουσα, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στις 5 Ιανουαρίου 1945. Στα Δεκεμβριανά ο ΕΛΑΣ έχασε 2.000-3.000 άνδρες, ενώ άλλοι περίπου 7.500 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Από την κυβερνητική πλευρά σκοτώθηκαν 3.500 άνδρες, και οι Βρετανοί έχασαν 300 άνδρες. Η μάχη της Αθήνας σημαδεύτηκε από πολλές αγριότητες καθώς και από τη σύλληψη 8.000 ομήρων από τον ΕΛΑΣ, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα μακριά από την Αθήνα.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 υπογράφτηκε η τελευταία πράξη των Δεκεμβριανών, η συμφωνία της Βάρκιζας. Η συμφωνία είχε ως στόχο να καθορίσει το πλαίσιο του πολιτικού βίου μετά τα δεδομένα που είχε διαμορφώσει η ήττα του ΕΑΜ. Επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ ήταν ο Γ. Σιάντος και επικεφαλής της κυβέρνησης Πλαστήρα ήταν ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Σοφιανόπουλος. Η Συμφωνία της Βάρκιζας όριζε ότι ο ΕΛΑΣ θα διαλυόταν και οι άνδρες του θα παρέδιδαν τον οπλισμό τους. Η κυβέρνηση από την άλλη πλευρά δεσμευόταν να εξασφαλίσει τα συνταγματικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από όργανα της μεταξικής δικτατορίας και συνεργάτες των Γερμανών και να προχωρήσει στη διενέργεια δημοψηφίσματος για το πολιτειακό και σε εκλογές. Τέλος, προβλεπόταν η αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων που είχαν διαπραχθεί κατά τα Δεκεμβριανά, εκτός από τα κοινά αδικήματα «τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία δια την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος».
Η εξαίρεση των κοινών αδικημάτων από την αμνηστία θα είναι αυτή που θα επιτρέψει τη μαζική δίωξη μελών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τους μήνες που θα ακολουθήσουν. Το ΕΑΜ, από την πλευρά του, μόνο εν μέρει τήρησε τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Με εντολή του Κομμουνιστικού Κόμματος ένα μεγάλο μέρος του οπλισμού του ΕΛΑΣ αποκρύφτηκε, το οποίο όμως δεν χρησιμοποιήθηκε παρά μόνο ένα χρόνο αργότερα (και αφού η Εθνοφυλακή είχε ανακαλύψει πολλές από τις κρυψώνες).
Η περίοδος που ξεκινά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας και μέχρι τις εκλογές του Μαρτίου 1946, χαρακτηρίζεται από ένα μεγάλο μέρος των ιστορικών ως περίοδος της «λευκής τρομοκρατίας», λόγω των συστηματικών διώξεων οπαδών του ΕΑΜ. Στόχος τους ήταν η αποδυνάμωση του ΕΑΜ μέσα από την εξουδετέρωση των κοινωνικών του ερεισμάτων και τη διάλυση των οργανώσεών του. Για να το επιτύχουν αυτό έπρεπε πρώτα να συγκροτήσουν ένα νομιμόφρονα κρατικό μηχανισμό, το οποίο σήμαινε την απομάκρυνση όλων των φιλοεαμικών στοιχείων και τη στρατολόγηση αντικομμουνιστών. Παράλληλα η κυβέρνηση επεδίωξε να τρομοκρατήσει τους οπαδούς του ΕΑΜ. Στην ύπαιθρο, ιδιαίτερα, η Εθνοφυλακή αρχικά και η Χωροφυλακή στη συνέχεια, σε συνεργασία δεξιές παραστρατιωτικές ομάδες, εξαπέλυσε μια εκστρατεία βίας κατά των αριστερών στα χωριά. Σύμφωνα με το ΕΑΜ, περίπου 1.500 αριστεροί δολοφονήθηκαν, 6.500 τραυματίστηκαν ή βασανίστηκαν, και 700 γραφεία και τυπογραφεία του ΕΑΜ καταστράφηκαν.
Στο ίδιο πλαίσιο οργανώθηκε μια τεράστια επιχείρηση συλλήψεων και φυλακίσεων. Με βάση το άρθρο της Συμφωνίας της Βάρκιζας, το οποίο εξαιρούσε από την αμνηστία τα κοινά ποινικά αδικήματα, εκδόθηκαν 80,000 εντάλματα σύλληψης, συνελήφθησαν 50,000 άτομα και φυλακίστηκαν πάνω από 10,000 αριστεροί. Αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τηρούν τη Συμφωνία της Βάρκιζας, δηλαδή προσπαθούν να αναπτύξουν πολιτική δράση στα πλαίσια της νομιμότητας. Παρά το γεγονός ότι κατά τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ ένα μεγάλο μέρος του οπλισμού δεν παραδόθηκε, ο κόσμος του ΕΑΜ απέχει από οποιαδήποτε χρήση βίας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ σταδιακά πετυχαίνουν να ανασυγκροτήσουν τις οργανώσεις τους στις μεγάλες πόλεις (και ειδικά στα εργατικά σωματεία), αλλά στην επαρχία όπου η τρομοκρατία είναι ανεξέλεγκτη αυτό είναι αδύνατο.
Ένας σημαντικός αριθμός διωκόμενων αριστερών καταφεύγει στα βουνά και κάποιοι περνούν στη Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι συγκεντρώνονται στο στρατόπεδο του Μπούλκες. Παρά ταύτα η γραμμή του ΚΚΕ δεν αλλάζει ούτε μετά την άφιξη στην Ελλάδα του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος στα χρόνια της κατοχής ήταν έγκλειστος στο Νταχάου. Αντίθετα επιβεβαιώνεται με την αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος προσπαθεί να συγκροτήσει ένοπλες ομάδες παρά την αντίθεση του κόμματος. Ενώ η πολιτική της νομιμότητας αποτελεί σαφή επιλογή για την ηγεσία του ΚΚΕ, πυκνώνουν οι πιέσεις από τη βάση του κόμματος για μία πιο δυναμική στάση. Αυτή η πίεση προέρχεται κυρίως από τις αγροτικές περιοχές και τα χωριά όπου οι αριστεροί υπόκεινται σε συστηματικές διώξεις ενώ ταυτόχρονα ο αποκλεισμός τους από τη διανομή της ξένης βοήθειας τους οδηγεί στην εξαθλίωση. Απηχώντας αυτές τις πιέσεις το ΚΚΕ ήδη από τον Ιούνιο του 1945, αλλά και στο 7ο συνέδριο του ΚΚΕ τον Οκτώβριο του 1945, θα κάνει λόγο για «μαζική λαϊκή αυτοάμυνα» ενάντια στην τρομοκρατία των δεξιών παραστρατιωτικών ομάδων. Η πόλωση δεν υποχωρούσε, αντίθετα οξυνόταν.
Το μεγάλο θέμα που εκκρεμούσε ήταν η διεξαγωγή εκλογών (και μετά από αυτές το δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά). Από αυτή την άποψη το θέμα της κυβέρνησης που θα διοργάνωνε τις εκλογές ήταν κρίσιμο. Η παραίτηση της κυβέρνησης του ναυάρχου Πέτρου Βούλγαρη και (μετά από τη πάρα πολύ σύντομη θητεία της κυβέρνησης του Παναγιώτη Κανελλόπουλου) ο σχηματισμός στις 22 Νοεμβρίου 1945 κυβέρνησης από τον μετριοπαθή ηγέτη των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη ήταν ένα θετικό βήμα, όπως επίσης και ο νόμος για την αποσυμφόρηση των φυλακών τον Δεκέμβριο του 1945, ο οποίος οδήγησε στην αποφυλάκιση πολλών πολιτικών κρατουμένων.
Η νέα κυβέρνηση όμως δεν περιελάμβανε μέλη του ΕΑΜ, ενώ η «λευκή τρομοκρατία» γνώρισε νέα έξαρση τον Ιανουάριο του 1946 με επίκεντρο την Καλαμάτα. Εξαιτίας του κλίματος τρομοκρατίας και πόλωσης, το ΚΚΕ θα ζητήσει αναβολή των εκλογών και σχηματισμό νέας κυβέρνησης με συμμετοχή του ΕΑΜ, τα οποία θα απορρίψουν κυβέρνηση και Βρετανοί. Σε αυτές συνθήκες γίνεται η 2η Ολομέλεια του ΚΚΕ στις 12-15 Φεβρουαρίου 1946 και αποφασίζεται η αποχή από τις εκλογές της 31 Μαρτίου. Αυτή η απόφαση έχει αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένων συζητήσεων σχετικά με το εάν το ΚΚΕ αποφάσισε να ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια είναι ότι το ΚΚΕ για πρώτη φορά ενέταξε στη γραμμή του τη χρήση στρατιωτικών μέσων και προσανατολίστηκε σε μια διπλή τακτική: νόμιμη-πολιτική και παράνομη-ένοπλη.
Στο ίδιο πλαίσιο οργανώθηκε μια τεράστια επιχείρηση συλλήψεων και φυλακίσεων. Με βάση το άρθρο της Συμφωνίας της Βάρκιζας, το οποίο εξαιρούσε από την αμνηστία τα κοινά ποινικά αδικήματα, εκδόθηκαν 80,000 εντάλματα σύλληψης, συνελήφθησαν 50,000 άτομα και φυλακίστηκαν πάνω από 10,000 αριστεροί. Αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τηρούν τη Συμφωνία της Βάρκιζας, δηλαδή προσπαθούν να αναπτύξουν πολιτική δράση στα πλαίσια της νομιμότητας. Παρά το γεγονός ότι κατά τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ ένα μεγάλο μέρος του οπλισμού δεν παραδόθηκε, ο κόσμος του ΕΑΜ απέχει από οποιαδήποτε χρήση βίας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ σταδιακά πετυχαίνουν να ανασυγκροτήσουν τις οργανώσεις τους στις μεγάλες πόλεις (και ειδικά στα εργατικά σωματεία), αλλά στην επαρχία όπου η τρομοκρατία είναι ανεξέλεγκτη αυτό είναι αδύνατο.
Ένας σημαντικός αριθμός διωκόμενων αριστερών καταφεύγει στα βουνά και κάποιοι περνούν στη Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι συγκεντρώνονται στο στρατόπεδο του Μπούλκες. Παρά ταύτα η γραμμή του ΚΚΕ δεν αλλάζει ούτε μετά την άφιξη στην Ελλάδα του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος στα χρόνια της κατοχής ήταν έγκλειστος στο Νταχάου. Αντίθετα επιβεβαιώνεται με την αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος προσπαθεί να συγκροτήσει ένοπλες ομάδες παρά την αντίθεση του κόμματος. Ενώ η πολιτική της νομιμότητας αποτελεί σαφή επιλογή για την ηγεσία του ΚΚΕ, πυκνώνουν οι πιέσεις από τη βάση του κόμματος για μία πιο δυναμική στάση. Αυτή η πίεση προέρχεται κυρίως από τις αγροτικές περιοχές και τα χωριά όπου οι αριστεροί υπόκεινται σε συστηματικές διώξεις ενώ ταυτόχρονα ο αποκλεισμός τους από τη διανομή της ξένης βοήθειας τους οδηγεί στην εξαθλίωση. Απηχώντας αυτές τις πιέσεις το ΚΚΕ ήδη από τον Ιούνιο του 1945, αλλά και στο 7ο συνέδριο του ΚΚΕ τον Οκτώβριο του 1945, θα κάνει λόγο για «μαζική λαϊκή αυτοάμυνα» ενάντια στην τρομοκρατία των δεξιών παραστρατιωτικών ομάδων. Η πόλωση δεν υποχωρούσε, αντίθετα οξυνόταν.
Το μεγάλο θέμα που εκκρεμούσε ήταν η διεξαγωγή εκλογών (και μετά από αυτές το δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά). Από αυτή την άποψη το θέμα της κυβέρνησης που θα διοργάνωνε τις εκλογές ήταν κρίσιμο. Η παραίτηση της κυβέρνησης του ναυάρχου Πέτρου Βούλγαρη και (μετά από τη πάρα πολύ σύντομη θητεία της κυβέρνησης του Παναγιώτη Κανελλόπουλου) ο σχηματισμός στις 22 Νοεμβρίου 1945 κυβέρνησης από τον μετριοπαθή ηγέτη των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη ήταν ένα θετικό βήμα, όπως επίσης και ο νόμος για την αποσυμφόρηση των φυλακών τον Δεκέμβριο του 1945, ο οποίος οδήγησε στην αποφυλάκιση πολλών πολιτικών κρατουμένων.
Η νέα κυβέρνηση όμως δεν περιελάμβανε μέλη του ΕΑΜ, ενώ η «λευκή τρομοκρατία» γνώρισε νέα έξαρση τον Ιανουάριο του 1946 με επίκεντρο την Καλαμάτα. Εξαιτίας του κλίματος τρομοκρατίας και πόλωσης, το ΚΚΕ θα ζητήσει αναβολή των εκλογών και σχηματισμό νέας κυβέρνησης με συμμετοχή του ΕΑΜ, τα οποία θα απορρίψουν κυβέρνηση και Βρετανοί. Σε αυτές συνθήκες γίνεται η 2η Ολομέλεια του ΚΚΕ στις 12-15 Φεβρουαρίου 1946 και αποφασίζεται η αποχή από τις εκλογές της 31 Μαρτίου. Αυτή η απόφαση έχει αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένων συζητήσεων σχετικά με το εάν το ΚΚΕ αποφάσισε να ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια είναι ότι το ΚΚΕ για πρώτη φορά ενέταξε στη γραμμή του τη χρήση στρατιωτικών μέσων και προσανατολίστηκε σε μια διπλή τακτική: νόμιμη-πολιτική και παράνομη-ένοπλη.
|
|
Ο Σκόμπι και το ....πουλί του!
Ποιος ήταν ο Βρετανός στρατηγός-πιστός εκτελεστής των εντολών και του σχεδίου του Τσώρτσιλ στα «Δεκεμβριανά»
Αναμφίβολα, κεντρικό/πρωταγωνιστικό ρόλο στα «Δεκεμβριανά» διαδραμάτισε ο Άγγλος στρατηγός Ρόναλντ Μακένζι Σκόμπι (1893-1969). Ο Σκόμπι πολέμησε κατά τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο, το τέλος του οποίου τον βρήκε με τον βαθμό του λοχαγού. Τα χρόνια του Μεσοπολέμου υπηρέτησε στο βρετανικό Γενικό Επιτελείο και έγινε σημαντικό στέλεχος του. Κατά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον βαθμό του υποστρατήγου, διετέλεσε διοικητής μεραρχίας στη Βόρεια Αφρική και στο Τομπρούκ το καλοκαίρι του 1941, όταν τα γερμανικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Ρόμελ πολιόρκησαν την πόλη. Το 1942 ο Σκόμπι τοποθετήθηκε διοικητής της νήσου Μάλτας.
Στον ελληνικό Εμφύλιο ενεπλάκη με τη Συμφωνία της Καζέρτας (27 Σεπτέμβρη 1944), η οποία προέβλεπε ότι ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι, διοικητής των αγγλικών στρατευμάτων που επρόκειτο να αποβιβαστούν στην Ελλάδα, ανελάμβανε και την ανωτάτη διοίκηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, τουτέστιν και των ανταρτικών δυνάμεων που δρούσαν στη χώρα. «Αι ανταρτικαί δυνάμεις τίθενται υπό τας διαταγάς της Ελληνικής Κυβερνήσεως, η οποία τας θέτει υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπι», ήταν η ακριβής διατύπωση στο κείμενο της εν λόγω Συμφωνίας.
Έτσι, κατά τις μάχες της Αθήνας τον Δεκέμβρη '44, ουσιαστικά ήταν το απόλυτο (στρατιωτικό) αφεντικό της αντιΕΑΜικής παράταξης. Άλλωστε, όντας μπιστικός του Γουίνστον Τσώρτσιλ ήταν και ο κυριότερος εκτελεστής των σχεδίων του βρετανού πρωθυπουργού για την υπαγωγή της Ελλάδας στην αγγλική σφαίρα επιρροής. Είναι χαρακτηριστικό και εξόχως αποκαλυπτικό το περιεχόμενο του μηνύματος (με εντολές για τα «Δεκεμβριανά») που έστειλε στον Σκόμπι ο Τσώρτσιλ: «Είσθε υπεύθυνος διά την τήρησιν της τάξεως εις Αθήνας και διά την καταστροφήν όλων των ομάδων EAM-ΕΛΑΣ αι οποίαι πλησιάζουν εις την πόλιν. Δύνασθε να λάβετε όλα τα μέτρα που θα θεωρήσετε σκόπιμα διά τον έλεγχον των οδών και την παγίδευσιν των ταραξιών... μη διστάσετε να πυροβολήσετε εναντίον παντός ενόπλου... Μη διστάσετε να ενεργήσετε ως να ευρίσκεσθε εις μόλις καταληφθείσαν πόλιν όπου έχει εκραγεί επαναστατικόν κίνημα». Παράλληλα, με άλλο τηλεγράφημά του στον άγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα Ρέτζιναλντ Λίπερ, τον ειδοποιούσε ότι τόσο ο ίδιος όσο και ο Έλληνας πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου όφειλαν να υποτάσσονται στις εντολές του Σκόμπι!
Την 1η Δεκέμβρη 1944, ο Σκόμπι κοινοποίησε στον ΕΛΑΣ διαταγή του και κυκλοφόρησε προκήρυξη (σκορπίστηκε από βρετανικά αεροπλάνα σ' όλη τη χώρα) με την οποία καθόριζε ημερομηνία αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων τη 10η Δεκέμβρη και απειλούσε τον λαό ότι αν δεν εφαρμοστεί η διαταγή του «θα κλονιστεί η σταθερότητα του εθνικού νομίσματος» και «θα πεινάσει»!.. Ταυτόχρονα με το ιταμό τελεσίγραφο του Σκόμπι, που απαιτούσε τον μονόπλευρο αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜ, και αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας. Οχι όμως – όπως ζητούσε το ΕΑΜ – και την πλήρη αποστράτευση όλων των ενόπλων δυνάμεων (τουτέστιν και των ΕΔΕΣ- Ορεινής Ταξιαρχίας- Ιερού Λόχου και των σχηματισμών Μέσης Ανατολής), την εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών υπηρεσιών, καθώς και την τιμωρία των προδοτών.
Ηταν, λοιπόν, επακόλουθο η λαϊκή κατακραυγή και η κήρυξη/οργάνωση από το ΕΑΜ γενικής απεργίας και συλλαλητηρίου διαμαρτυρίας στην Πλατεία Συντάγματος την Κυριακή 3 Δεκέμβρη, όπου τα «όργανα της τάξεως και ασφαλείας» των Σκόμπι - Γ. Παπανδρέου άνοιξαν (πολύνεκρο) πυρ εναντίον των άοπλων διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να γενικευτούν οι συγκρούσεις των «Δεκεμβριανών» σε όλη την Αθήνα, επί 33 μέρες (μέχρι και τις 5-6 Γενάρη 1945).
Ο Σκόμπι εκτέλεσε τις εντολές του Τσώρτσιλ όχι μόνο με παραδειγματική πειθαρχία αλλά και με περισσό ζήλο, όπως καταδεικνύει και το γεγονός ότι στις 4.12.1944 κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο χωρίς καν να ενημερώσει γι' αυτό την ελληνική κυβέρνηση! Ωστόσο, δεν έχαιρε καθολικής εκτίμησης στους Βρετανούς επιτελείς. Για παράδειγμα, ο Άγγλος υπουργός εκπρόσωπος στο Συμμαχικό Στρατηγείο (και αργότερα πρωθυπουργός της Βρετανίας) Χάρολντ Μακμίλαν, είχε χαρακτηρίσει τον Σκόμπι «βλάκα (stupid), χωρίς διόλου μυαλό». Αλλά και ο Άγγλος στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ δεν εκτιμούσε τις στρατιωτικές ικανότητες του Σκόμπι. Μάλιστα, λόγω των αρχικών επιτυχιών του ΕΛΑΣ στη «Μάχη της Αθήνας», εξαιτίας των οποίων οι Βρετανοί είχαν εγκλωβιστεί μεταξύ Ομόνοιας και Συντάγματος, ο Σκόμπι θεωρήθηκε από τον Αλεξάντερ ως υπαίτιος για την υποτίμηση της στρατιωτικής ισχύος και της ικανότητας του ΕΛΑΣ.
Αναμφίβολα, κεντρικό/πρωταγωνιστικό ρόλο στα «Δεκεμβριανά» διαδραμάτισε ο Άγγλος στρατηγός Ρόναλντ Μακένζι Σκόμπι (1893-1969). Ο Σκόμπι πολέμησε κατά τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο, το τέλος του οποίου τον βρήκε με τον βαθμό του λοχαγού. Τα χρόνια του Μεσοπολέμου υπηρέτησε στο βρετανικό Γενικό Επιτελείο και έγινε σημαντικό στέλεχος του. Κατά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον βαθμό του υποστρατήγου, διετέλεσε διοικητής μεραρχίας στη Βόρεια Αφρική και στο Τομπρούκ το καλοκαίρι του 1941, όταν τα γερμανικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Ρόμελ πολιόρκησαν την πόλη. Το 1942 ο Σκόμπι τοποθετήθηκε διοικητής της νήσου Μάλτας.
Στον ελληνικό Εμφύλιο ενεπλάκη με τη Συμφωνία της Καζέρτας (27 Σεπτέμβρη 1944), η οποία προέβλεπε ότι ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι, διοικητής των αγγλικών στρατευμάτων που επρόκειτο να αποβιβαστούν στην Ελλάδα, ανελάμβανε και την ανωτάτη διοίκηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, τουτέστιν και των ανταρτικών δυνάμεων που δρούσαν στη χώρα. «Αι ανταρτικαί δυνάμεις τίθενται υπό τας διαταγάς της Ελληνικής Κυβερνήσεως, η οποία τας θέτει υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπι», ήταν η ακριβής διατύπωση στο κείμενο της εν λόγω Συμφωνίας.
Έτσι, κατά τις μάχες της Αθήνας τον Δεκέμβρη '44, ουσιαστικά ήταν το απόλυτο (στρατιωτικό) αφεντικό της αντιΕΑΜικής παράταξης. Άλλωστε, όντας μπιστικός του Γουίνστον Τσώρτσιλ ήταν και ο κυριότερος εκτελεστής των σχεδίων του βρετανού πρωθυπουργού για την υπαγωγή της Ελλάδας στην αγγλική σφαίρα επιρροής. Είναι χαρακτηριστικό και εξόχως αποκαλυπτικό το περιεχόμενο του μηνύματος (με εντολές για τα «Δεκεμβριανά») που έστειλε στον Σκόμπι ο Τσώρτσιλ: «Είσθε υπεύθυνος διά την τήρησιν της τάξεως εις Αθήνας και διά την καταστροφήν όλων των ομάδων EAM-ΕΛΑΣ αι οποίαι πλησιάζουν εις την πόλιν. Δύνασθε να λάβετε όλα τα μέτρα που θα θεωρήσετε σκόπιμα διά τον έλεγχον των οδών και την παγίδευσιν των ταραξιών... μη διστάσετε να πυροβολήσετε εναντίον παντός ενόπλου... Μη διστάσετε να ενεργήσετε ως να ευρίσκεσθε εις μόλις καταληφθείσαν πόλιν όπου έχει εκραγεί επαναστατικόν κίνημα». Παράλληλα, με άλλο τηλεγράφημά του στον άγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα Ρέτζιναλντ Λίπερ, τον ειδοποιούσε ότι τόσο ο ίδιος όσο και ο Έλληνας πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου όφειλαν να υποτάσσονται στις εντολές του Σκόμπι!
Την 1η Δεκέμβρη 1944, ο Σκόμπι κοινοποίησε στον ΕΛΑΣ διαταγή του και κυκλοφόρησε προκήρυξη (σκορπίστηκε από βρετανικά αεροπλάνα σ' όλη τη χώρα) με την οποία καθόριζε ημερομηνία αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων τη 10η Δεκέμβρη και απειλούσε τον λαό ότι αν δεν εφαρμοστεί η διαταγή του «θα κλονιστεί η σταθερότητα του εθνικού νομίσματος» και «θα πεινάσει»!.. Ταυτόχρονα με το ιταμό τελεσίγραφο του Σκόμπι, που απαιτούσε τον μονόπλευρο αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜ, και αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας. Οχι όμως – όπως ζητούσε το ΕΑΜ – και την πλήρη αποστράτευση όλων των ενόπλων δυνάμεων (τουτέστιν και των ΕΔΕΣ- Ορεινής Ταξιαρχίας- Ιερού Λόχου και των σχηματισμών Μέσης Ανατολής), την εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών υπηρεσιών, καθώς και την τιμωρία των προδοτών.
Ηταν, λοιπόν, επακόλουθο η λαϊκή κατακραυγή και η κήρυξη/οργάνωση από το ΕΑΜ γενικής απεργίας και συλλαλητηρίου διαμαρτυρίας στην Πλατεία Συντάγματος την Κυριακή 3 Δεκέμβρη, όπου τα «όργανα της τάξεως και ασφαλείας» των Σκόμπι - Γ. Παπανδρέου άνοιξαν (πολύνεκρο) πυρ εναντίον των άοπλων διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να γενικευτούν οι συγκρούσεις των «Δεκεμβριανών» σε όλη την Αθήνα, επί 33 μέρες (μέχρι και τις 5-6 Γενάρη 1945).
Ο Σκόμπι εκτέλεσε τις εντολές του Τσώρτσιλ όχι μόνο με παραδειγματική πειθαρχία αλλά και με περισσό ζήλο, όπως καταδεικνύει και το γεγονός ότι στις 4.12.1944 κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο χωρίς καν να ενημερώσει γι' αυτό την ελληνική κυβέρνηση! Ωστόσο, δεν έχαιρε καθολικής εκτίμησης στους Βρετανούς επιτελείς. Για παράδειγμα, ο Άγγλος υπουργός εκπρόσωπος στο Συμμαχικό Στρατηγείο (και αργότερα πρωθυπουργός της Βρετανίας) Χάρολντ Μακμίλαν, είχε χαρακτηρίσει τον Σκόμπι «βλάκα (stupid), χωρίς διόλου μυαλό». Αλλά και ο Άγγλος στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ δεν εκτιμούσε τις στρατιωτικές ικανότητες του Σκόμπι. Μάλιστα, λόγω των αρχικών επιτυχιών του ΕΛΑΣ στη «Μάχη της Αθήνας», εξαιτίας των οποίων οι Βρετανοί είχαν εγκλωβιστεί μεταξύ Ομόνοιας και Συντάγματος, ο Σκόμπι θεωρήθηκε από τον Αλεξάντερ ως υπαίτιος για την υποτίμηση της στρατιωτικής ισχύος και της ικανότητας του ΕΛΑΣ.
Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι ο Αλεξάντερ διέταξε την άμεση έλευση από την Ιταλία στην Αθήνα του υποστράτηγου Τζων Χώκσγουερθ και του ταξιάρχου Χιου Μάνεριγκ, οι οποίοι πλαισιώθηκαν από το εμπειροπόλεμο επιτελείο του 10ου Σώματος Στρατού και συστάθηκε η Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών, η οποία διεξήγαγε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις ως το τέλος της μάχης, άλλα έμεινε στην αφάνεια για να μην πληγεί το κύρος του στρατηγού Σκόμπι.
Μετά τη λήξη των «Δεκεμβριανών», ο Σκόμπι παρέμεινε στην Ελλάδα για ακόμη έναν χρόνο, ως τις εκλογές του 1946. Το 1947 αποστρατεύθηκε με πολλές τιμές και παράσημα. Ανακηρύχθηκε ιππότης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ενώ το 1951 τιμήθηκε με τον τίτλο του διοικητή του Πύργου του Λονδίνου, τον οποίο έφερε ως το 1954.
«Τιμή και δόξα», άλλου τύπου βέβαια, επεφύλαξε στον μισητό εχθρό Σκόμπι και το ΕΑΜικό κίνημα. Το σκωπτικό τραγουδάκι «Το πουλί του Σκόμπι», που είχαν σκαρώσει οι αριστεροί, ήταν πολύ του συρμού στις κλειστές μαζώξεις τους. Γιατί μετά τα «Δεκεμβριανά» ήταν πολύ επικίνδυνο ή και ποινικό αδίκημα να τραγουδάς τέτοιου είδους άσματα.
Παρεμπιπτόντως, υπήρχε και παραλλαγή με το «βρακί»:
«Το βρακί του Σκόμπι, είναι όλο κόμποι,
Όταν λυθούν οι κόμποι, θα φανεί του Σκόμπι
Η μεγάααληηη του τσουτσού...»
Ολόκληρο «Το πουλί του Σκόμπι», όπως ακούγεται στην κορυφαία ελληνική ταινία, τον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, είναι το ακόλουθο:
«Το πουλί του Σκόμπι είναι κόμποι κόμποι
κι έβγαλε φιρμάνι για να ξεθυμάνει
μες στο Κολωνάκι
ψάχνει γι' αγοράκι
Το πουλί του Σκόμπι είναι κόμποι κόμποι
κι αν λυθούν οι κόμποι, τι θα γίνει, Σκόμπι
με την αγγλική πολιτική.
Στρατηγέ μου Σκόμπι, θα 'ρθουν κι άλλοι κόμποι
Κάνε χίλια κόλπα, μάζεψες τα όπλα
Βασιλιά να φέρεις, δεν θα καταφέρεις
Ο λαός δεν τρώει φασισμό από σόι
Θα σηκώσει πάλι, πάνω το κεφάλι
απ' την αγγλική πολιτική».
Μετά τη λήξη των «Δεκεμβριανών», ο Σκόμπι παρέμεινε στην Ελλάδα για ακόμη έναν χρόνο, ως τις εκλογές του 1946. Το 1947 αποστρατεύθηκε με πολλές τιμές και παράσημα. Ανακηρύχθηκε ιππότης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ενώ το 1951 τιμήθηκε με τον τίτλο του διοικητή του Πύργου του Λονδίνου, τον οποίο έφερε ως το 1954.
«Τιμή και δόξα», άλλου τύπου βέβαια, επεφύλαξε στον μισητό εχθρό Σκόμπι και το ΕΑΜικό κίνημα. Το σκωπτικό τραγουδάκι «Το πουλί του Σκόμπι», που είχαν σκαρώσει οι αριστεροί, ήταν πολύ του συρμού στις κλειστές μαζώξεις τους. Γιατί μετά τα «Δεκεμβριανά» ήταν πολύ επικίνδυνο ή και ποινικό αδίκημα να τραγουδάς τέτοιου είδους άσματα.
Παρεμπιπτόντως, υπήρχε και παραλλαγή με το «βρακί»:
«Το βρακί του Σκόμπι, είναι όλο κόμποι,
Όταν λυθούν οι κόμποι, θα φανεί του Σκόμπι
Η μεγάααληηη του τσουτσού...»
Ολόκληρο «Το πουλί του Σκόμπι», όπως ακούγεται στην κορυφαία ελληνική ταινία, τον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, είναι το ακόλουθο:
«Το πουλί του Σκόμπι είναι κόμποι κόμποι
κι έβγαλε φιρμάνι για να ξεθυμάνει
μες στο Κολωνάκι
ψάχνει γι' αγοράκι
Το πουλί του Σκόμπι είναι κόμποι κόμποι
κι αν λυθούν οι κόμποι, τι θα γίνει, Σκόμπι
με την αγγλική πολιτική.
Στρατηγέ μου Σκόμπι, θα 'ρθουν κι άλλοι κόμποι
Κάνε χίλια κόλπα, μάζεψες τα όπλα
Βασιλιά να φέρεις, δεν θα καταφέρεις
Ο λαός δεν τρώει φασισμό από σόι
Θα σηκώσει πάλι, πάνω το κεφάλι
απ' την αγγλική πολιτική».
Η εκπληκτική σκηνή στον «Θίασο» του Θ. Αγγελόπουλου
Η μουσική επιμέλεια στον «Θίασο» (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου ανήκει στον Λουκιανό Κηλαηδόνη. Σε ολόκληρη την ταινία ακούγονται τραγούδια, από ρεμπέτικα και αντάρτικα μέχρι swing και εμβατήρια, άλλα διασκευασμένα και άλλα αυθεντικά εποχής. Ανάμεσά τους και τα πιο χαρακτηριστικά «πολιτικά στιχουργήματα» των δύο βασικών αντίπαλων παρατάξεων, με τα οποία έχει στηθεί μια εκπληκτική (τεχνικά και αισθητικά) σκηνή στην ταβέρνα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1946. Στη μία μεριά κάθονται οι δεξιοί-βασιλικοί και στην άλλη οι αριστεροί-δημοκρατικοί, γνωρίζοντας ασφαλώς κάθε παρέα πού ανήκει ιδεολογικά/πολιτικά η άλλη. Και η «μάχη» εν προκειμένω δίνεται με όπλα στίχους και τραγούδια (και χορό, οι αριστεροί με τις κοπέλες τους, αλλά οι βασιλικοί αντρικά ζευγάρια ως μπακούρια...).
Ιδού τα εκατέρωθεν τραγουδιστικά πυρά:
ΒΑΣΙΛΙΚΟΙ: Των Άγγλων τα κανόνια/ κι η νέα διαταγή/ εκάναν τους αντάρτες/ να τρέχουν σαν λαγοί/ την κόκκινη αρκούδα/ να πάρει τα βουνά/ ω, γενναίε βασιλιά.
ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ: Δεν μας τρομάζουν/ των Αγγλων τα κανόνια/ ούτε του Σκόμπι/ η νέα διαταγή./ Το 'χουμε γράψει/ στο Σύνταγμα με αίμα/ ελευθερία και όχι κατοχή.
ΒΑΣ.: Έτσι θέλουμε/ και θα τον φέρουμε/ τον βασιλιά, τον βασιλιά/ που θα μας φέρει λευτεριά.
ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ.: Γιούπι για-για-, γιούπι-γιούπι για/ δεν τον θέλουμε τον βασιλιά/ θέλουμε λαοκρατία/ λαϊκή κυριαρχία/ γιούπι για-για, γιούπι-γιούπι για.
ΒΑΣ.: Γιούπι για-για, γιούπι-γιούπι για/ των Ταγμάτων Ασφαλείας τα παιδιά/ με τους Άγγλους χέρι-χέρι/ και με τα παιδιά της «Χ»/ ως τη Μόσχα θε να κάνουν κατοχή.
ΑΡ.: Το πουλί του Σκόμπι/ είναι κόμποι κόμποι/ κι έβγαλε φιρμάνι/ για να ξεθυμάνει/ πάει στο Κολωνάκι/ για να βρει αγοράκι/ το πουλί του Σκόμπι/ είναι κόμποι κόμποι/ κι αν λυθούν οι κόμποι/ τι θα γίνει, Σκόμπι/ με την αγγλική πολιτική, κλπ.
ΒΑΣ.: Γύρνα ξανά/ στην παλιά σου φωλιά/ βασιλιά./ Ο λαός σου εσένα ζητά/ γύρνα ξανά./ Κι όταν θα 'ρθεις/κουκουέδες εδώ δεν θα βρεις/ εθνοφύλακες θα 'ναι φρουροί/ γύρνα ξανά.
Η μουσική επιμέλεια στον «Θίασο» (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου ανήκει στον Λουκιανό Κηλαηδόνη. Σε ολόκληρη την ταινία ακούγονται τραγούδια, από ρεμπέτικα και αντάρτικα μέχρι swing και εμβατήρια, άλλα διασκευασμένα και άλλα αυθεντικά εποχής. Ανάμεσά τους και τα πιο χαρακτηριστικά «πολιτικά στιχουργήματα» των δύο βασικών αντίπαλων παρατάξεων, με τα οποία έχει στηθεί μια εκπληκτική (τεχνικά και αισθητικά) σκηνή στην ταβέρνα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1946. Στη μία μεριά κάθονται οι δεξιοί-βασιλικοί και στην άλλη οι αριστεροί-δημοκρατικοί, γνωρίζοντας ασφαλώς κάθε παρέα πού ανήκει ιδεολογικά/πολιτικά η άλλη. Και η «μάχη» εν προκειμένω δίνεται με όπλα στίχους και τραγούδια (και χορό, οι αριστεροί με τις κοπέλες τους, αλλά οι βασιλικοί αντρικά ζευγάρια ως μπακούρια...).
Ιδού τα εκατέρωθεν τραγουδιστικά πυρά:
ΒΑΣΙΛΙΚΟΙ: Των Άγγλων τα κανόνια/ κι η νέα διαταγή/ εκάναν τους αντάρτες/ να τρέχουν σαν λαγοί/ την κόκκινη αρκούδα/ να πάρει τα βουνά/ ω, γενναίε βασιλιά.
ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ: Δεν μας τρομάζουν/ των Αγγλων τα κανόνια/ ούτε του Σκόμπι/ η νέα διαταγή./ Το 'χουμε γράψει/ στο Σύνταγμα με αίμα/ ελευθερία και όχι κατοχή.
ΒΑΣ.: Έτσι θέλουμε/ και θα τον φέρουμε/ τον βασιλιά, τον βασιλιά/ που θα μας φέρει λευτεριά.
ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ.: Γιούπι για-για-, γιούπι-γιούπι για/ δεν τον θέλουμε τον βασιλιά/ θέλουμε λαοκρατία/ λαϊκή κυριαρχία/ γιούπι για-για, γιούπι-γιούπι για.
ΒΑΣ.: Γιούπι για-για, γιούπι-γιούπι για/ των Ταγμάτων Ασφαλείας τα παιδιά/ με τους Άγγλους χέρι-χέρι/ και με τα παιδιά της «Χ»/ ως τη Μόσχα θε να κάνουν κατοχή.
ΑΡ.: Το πουλί του Σκόμπι/ είναι κόμποι κόμποι/ κι έβγαλε φιρμάνι/ για να ξεθυμάνει/ πάει στο Κολωνάκι/ για να βρει αγοράκι/ το πουλί του Σκόμπι/ είναι κόμποι κόμποι/ κι αν λυθούν οι κόμποι/ τι θα γίνει, Σκόμπι/ με την αγγλική πολιτική, κλπ.
ΒΑΣ.: Γύρνα ξανά/ στην παλιά σου φωλιά/ βασιλιά./ Ο λαός σου εσένα ζητά/ γύρνα ξανά./ Κι όταν θα 'ρθεις/κουκουέδες εδώ δεν θα βρεις/ εθνοφύλακες θα 'ναι φρουροί/ γύρνα ξανά.
Η επίθεση του ΕΛΑΣ στις φυλακές Αβέρωφ
και η τελευταία ημέρα των Δεκεμβριανών
Οδός Κεδρινού, Αμπελόκηποι, 18 Δεκεμβρίου 1944:
Σαν σκιές 12 άνθρωποι περνούσαν σκυφτοί, με γοργά βήματα, από ερείπιο σε ερείπιο για να μην γίνουν αντιληπτοί. Από το μικρό λοφάκι που βρισκόντουσαν έβλεπαν απέναντι τον Λυκαβηττό και χαμηλότερα, στα αριστερά τους, το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ακριβώς μπροστά τους βρισκόταν ο μεγάλος στόχος τους. Οι φυλακές Αβέρωφ.
Εκεί βρίσκονταν οι μεγαλύτεροι προδότες και δωσίλογοι της χώρας. Οι συνεργάτες των κατακτητών Γερμανών που τώρα, τυπικά, τους φρουρούσαν δυνάμεις της Βασιλικής Χωροφυλακής μέχρι να δικαστούν.
«Ξαποστάστε, ανάψτε ένα τσιγάρο και ελέγξτε τον οπλισμό σας», ψιθύρισε ο αρχηγός της μικρής ομάδας. Από μακριά από τις φυλακές ακούγονταν συνεχώς πυροβολισμοί και εκρήξεις. Η μάχη είχε ανάψει για τα καλά.
Όλοι τους ανήκαν στο 3ο Σύνταγμα Αθηνών του ΕΛΑΣ.
Πέρασαν 10 λεπτά και η ομάδα, πάλι με χίλιες δυο προφυλάξεις, άρχισε να κατηφορίζει την Κεδρινού. Σε ένα σημείο που μια βόμβα από εγγλέζικο αεροπλάνο είχε δημιουργήσει κρατήρα, σταμάτησαν και έστησαν το οπλοπολυβόλο BAR. Τα χαμόσπιτα που υπήρχαν στα σύνορα του Γκύζη με τους Αμπελοκήπους τους προσέφεραν ένα ασφαλές μέρος. Εάν ο εχθρός έκανε αντεπίθεση, θα μπορούσαν να υποχωρήσουν και να διαφύγουν προς το Γαλάτσι. Το BAR, όμως, λάφυρο από τους «συμμάχους», έδινε εγγύηση ότι κανείς δεν θα τολμούσε να πλησιάσει.
Ο μικρότερος της ομάδας, ο 17χρονος Ανδρέας, Αμπελοκηπιώτης, μέλος της ΕΠΟΝ, μεγάλωσε στην οδό Γυθείου και Δ. Πλακεντίας, ακριβώς δίπλα στο σπίτι που ιδρύθηκε η οργάνωση, είχε έτοιμες τις δεσμίδες και τις έδινε στον πολυβολητή, τον 30χρονο Γιώργο. Εκείνος είχε διπλώσει προσεκτικά το δίκοχο του ΕΛΑΣ και το είχε βάλει στην πίσω τσέπη του παντελονιού του. Είχε φέρει το μάτι του στο σκοπευτικό και έριχνε ευθεία προς τον μεγάλο τοίχο της φυλακής. Οι σφαίρες μανιασμένες χτυπούσαν, άφηναν μικρές σπίθες, σφήνωναν στο τσιμέντο και άνοιγαν τρύπες.
«Βρε πώς αλλάζουν οι καιροί, εεε» είπε ο Γιώργος. «Επί Μεταξά μαρτυρήσαμε εκεί μέσα και τώρα…». Ο Ανδρέας σιγόνταρε με τον ήχο του οπλοπολυβόλου: «Και πού είσαι ακόμη. Σε λίγες ημέρες θα κατέβει και ο Άρης και η Αθήνα θα πέσει σε ένα απόγευμα». Πού να φανταζόταν ότι κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε ποτέ.
Σαν σκιές 12 άνθρωποι περνούσαν σκυφτοί, με γοργά βήματα, από ερείπιο σε ερείπιο για να μην γίνουν αντιληπτοί. Από το μικρό λοφάκι που βρισκόντουσαν έβλεπαν απέναντι τον Λυκαβηττό και χαμηλότερα, στα αριστερά τους, το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ακριβώς μπροστά τους βρισκόταν ο μεγάλος στόχος τους. Οι φυλακές Αβέρωφ.
Εκεί βρίσκονταν οι μεγαλύτεροι προδότες και δωσίλογοι της χώρας. Οι συνεργάτες των κατακτητών Γερμανών που τώρα, τυπικά, τους φρουρούσαν δυνάμεις της Βασιλικής Χωροφυλακής μέχρι να δικαστούν.
«Ξαποστάστε, ανάψτε ένα τσιγάρο και ελέγξτε τον οπλισμό σας», ψιθύρισε ο αρχηγός της μικρής ομάδας. Από μακριά από τις φυλακές ακούγονταν συνεχώς πυροβολισμοί και εκρήξεις. Η μάχη είχε ανάψει για τα καλά.
Όλοι τους ανήκαν στο 3ο Σύνταγμα Αθηνών του ΕΛΑΣ.
Πέρασαν 10 λεπτά και η ομάδα, πάλι με χίλιες δυο προφυλάξεις, άρχισε να κατηφορίζει την Κεδρινού. Σε ένα σημείο που μια βόμβα από εγγλέζικο αεροπλάνο είχε δημιουργήσει κρατήρα, σταμάτησαν και έστησαν το οπλοπολυβόλο BAR. Τα χαμόσπιτα που υπήρχαν στα σύνορα του Γκύζη με τους Αμπελοκήπους τους προσέφεραν ένα ασφαλές μέρος. Εάν ο εχθρός έκανε αντεπίθεση, θα μπορούσαν να υποχωρήσουν και να διαφύγουν προς το Γαλάτσι. Το BAR, όμως, λάφυρο από τους «συμμάχους», έδινε εγγύηση ότι κανείς δεν θα τολμούσε να πλησιάσει.
Ο μικρότερος της ομάδας, ο 17χρονος Ανδρέας, Αμπελοκηπιώτης, μέλος της ΕΠΟΝ, μεγάλωσε στην οδό Γυθείου και Δ. Πλακεντίας, ακριβώς δίπλα στο σπίτι που ιδρύθηκε η οργάνωση, είχε έτοιμες τις δεσμίδες και τις έδινε στον πολυβολητή, τον 30χρονο Γιώργο. Εκείνος είχε διπλώσει προσεκτικά το δίκοχο του ΕΛΑΣ και το είχε βάλει στην πίσω τσέπη του παντελονιού του. Είχε φέρει το μάτι του στο σκοπευτικό και έριχνε ευθεία προς τον μεγάλο τοίχο της φυλακής. Οι σφαίρες μανιασμένες χτυπούσαν, άφηναν μικρές σπίθες, σφήνωναν στο τσιμέντο και άνοιγαν τρύπες.
«Βρε πώς αλλάζουν οι καιροί, εεε» είπε ο Γιώργος. «Επί Μεταξά μαρτυρήσαμε εκεί μέσα και τώρα…». Ο Ανδρέας σιγόνταρε με τον ήχο του οπλοπολυβόλου: «Και πού είσαι ακόμη. Σε λίγες ημέρες θα κατέβει και ο Άρης και η Αθήνα θα πέσει σε ένα απόγευμα». Πού να φανταζόταν ότι κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε ποτέ.
Προ των πυλών
Κανένα κεφάλι χωροφύλακα δεν ξεμύτιζε από τον τοίχο. Είχαν καθηλωθεί.
Μέσα στις φυλακές 100 χωροφύλακες είχαν ζαρώσει πίσω από τα μπετά. «Να επικοινωνείτε συνεχώς με τους Άγγλους, από τον ασύρματο, να σπεύσουν προς βοήθειά μας. Οι κομμουνιστές είναι προ των πυλών. Μοιράστε όπλα και στους κρατούμενους», ούρλιαζε ο επικεφαλής μοίραρχος Κώστας Δουκάκης, που πηγαινοερχόταν εδώ και εκεί και έδινε διαταγές. «Τι διάβολο», σκέφτηκε, «μέχρι τα προχθές έπαιρνα διαταγές από αυτούς και τώρα πρέπει να τους σώσω τη ζωή». Και πράγματι μέσα στις φυλακές υπήρχαν κρατούμενοι με την κατηγορία του «προδότη», μερικά από τα πιο ηχηρά ονόματα της χώρας. Τουλάχιστον εκείνα που δεν χωρούσαν να διαμείνουν στα κεντρικά ξενοδοχεία της πόλης, τα οποία είχαν γεμίσει από «υπό περιορισμόν» κατηγορούμενους για δωσιλογισμό.
Στις φυλακές βρισκόταν ο στρατηγός Τσολάκογλου και ο Ιωάννης Ράλλης, που διετέλεσαν κατοχικοί πρωθυπουργοί, ο συνταγματάρχης των Ταγμάτων Ασφαλείας Πλυντζανόπουλος, που είχε ενεργή συμμετοχή στο μπλόκο της Κοκκινιάς και έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών Έλληνες ουρλιάζοντας: «Η Κοκκινιά δεν είναι εδώ, η Γερμανία είναι εδώ. Πάρτε το χαμπάρι, θα πεθάνετε όλοι σας». Μέσα από τα τείχη ξεχώριζε επίσης και ο Νίκος Μπουραντάς, ο φόβος και ο τρόμος των Αθηναίων την περίοδο της κατοχής αλλά και ο Παπαδόγκωνας.
Η ιστορία πάντα παίζει περίεργα παιχνίδια. Στα τείχη των φυλακών Αβέρωφ εξελισσόταν μια μάχη πρωτόγνωρη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε μια ρημαγμένη Ευρώπη που οι συνεργάτες των ναζί πλήρωσαν το τίμημα. Στην Ελλάδα όμως όχι.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, κάτω από τον Λυκαβηττό, χωροφύλακες υπεράσπιζαν τη ζωή ανθρώπων που αιματοκύλησαν τη χώρα στο πλευρό του κατακτητή. Τυπικά ήταν κρατούμενοι, η Ιστορία θα επιβεβαίωνε αυτό το «τυπικά» λίγες εβδομάδες αργότερα.
Λίγο μακρύτερα, μέσα σε ένα πρόχειρο χαράκωμα που είχε «πιάτο» τον τοίχο των φυλακών, εκεί που χωρίζονταν οι ανδρικές από τις γυναικείες, ο καπετάνιος (ταγματάρχης του ΕΛΑΣ) Σταύρος Μαυροθαλασσίτης, πολεμιστής στα χώματα της Μικρασίας, έδινε συνεχώς διαταγές: «Θα πέσουν, δεν θα αντέξουν. Θα χτυπήσουμε εκεί ακριβώς ανάμεσα στους δυο τοίχους, με όλες μας τις δυνάμεις. Θέλω το BAR από ψηλά από τη Λουκάρεως να μην σταματήσει και να μας καλύπτει. Κρατήστε τρεις εφεδρείες, γιατί κάτι μου λέει ότι σε λίγο θα έρθουν και τα παιδιά με τα κοντά παντελονάκια».
Σε λίγη ώρα μια έκρηξη έσπασε τα τύμπανα των εμπλεκομένων. Επικράτησε μια αφύσικη σιωπή. Από ψηλά στου Γκύζη ακούγονταν μόνο σποραδικές ριπές από το BAR. Όταν κάθισε η σκόνη, ο τοίχος των φυλακών Αβέρωφ είχε διαλυθεί. Ήταν μια άμορφη μάζα από πέτρες και χώματα.
Κανένα κεφάλι χωροφύλακα δεν ξεμύτιζε από τον τοίχο. Είχαν καθηλωθεί.
Μέσα στις φυλακές 100 χωροφύλακες είχαν ζαρώσει πίσω από τα μπετά. «Να επικοινωνείτε συνεχώς με τους Άγγλους, από τον ασύρματο, να σπεύσουν προς βοήθειά μας. Οι κομμουνιστές είναι προ των πυλών. Μοιράστε όπλα και στους κρατούμενους», ούρλιαζε ο επικεφαλής μοίραρχος Κώστας Δουκάκης, που πηγαινοερχόταν εδώ και εκεί και έδινε διαταγές. «Τι διάβολο», σκέφτηκε, «μέχρι τα προχθές έπαιρνα διαταγές από αυτούς και τώρα πρέπει να τους σώσω τη ζωή». Και πράγματι μέσα στις φυλακές υπήρχαν κρατούμενοι με την κατηγορία του «προδότη», μερικά από τα πιο ηχηρά ονόματα της χώρας. Τουλάχιστον εκείνα που δεν χωρούσαν να διαμείνουν στα κεντρικά ξενοδοχεία της πόλης, τα οποία είχαν γεμίσει από «υπό περιορισμόν» κατηγορούμενους για δωσιλογισμό.
Στις φυλακές βρισκόταν ο στρατηγός Τσολάκογλου και ο Ιωάννης Ράλλης, που διετέλεσαν κατοχικοί πρωθυπουργοί, ο συνταγματάρχης των Ταγμάτων Ασφαλείας Πλυντζανόπουλος, που είχε ενεργή συμμετοχή στο μπλόκο της Κοκκινιάς και έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών Έλληνες ουρλιάζοντας: «Η Κοκκινιά δεν είναι εδώ, η Γερμανία είναι εδώ. Πάρτε το χαμπάρι, θα πεθάνετε όλοι σας». Μέσα από τα τείχη ξεχώριζε επίσης και ο Νίκος Μπουραντάς, ο φόβος και ο τρόμος των Αθηναίων την περίοδο της κατοχής αλλά και ο Παπαδόγκωνας.
Η ιστορία πάντα παίζει περίεργα παιχνίδια. Στα τείχη των φυλακών Αβέρωφ εξελισσόταν μια μάχη πρωτόγνωρη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε μια ρημαγμένη Ευρώπη που οι συνεργάτες των ναζί πλήρωσαν το τίμημα. Στην Ελλάδα όμως όχι.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, κάτω από τον Λυκαβηττό, χωροφύλακες υπεράσπιζαν τη ζωή ανθρώπων που αιματοκύλησαν τη χώρα στο πλευρό του κατακτητή. Τυπικά ήταν κρατούμενοι, η Ιστορία θα επιβεβαίωνε αυτό το «τυπικά» λίγες εβδομάδες αργότερα.
Λίγο μακρύτερα, μέσα σε ένα πρόχειρο χαράκωμα που είχε «πιάτο» τον τοίχο των φυλακών, εκεί που χωρίζονταν οι ανδρικές από τις γυναικείες, ο καπετάνιος (ταγματάρχης του ΕΛΑΣ) Σταύρος Μαυροθαλασσίτης, πολεμιστής στα χώματα της Μικρασίας, έδινε συνεχώς διαταγές: «Θα πέσουν, δεν θα αντέξουν. Θα χτυπήσουμε εκεί ακριβώς ανάμεσα στους δυο τοίχους, με όλες μας τις δυνάμεις. Θέλω το BAR από ψηλά από τη Λουκάρεως να μην σταματήσει και να μας καλύπτει. Κρατήστε τρεις εφεδρείες, γιατί κάτι μου λέει ότι σε λίγο θα έρθουν και τα παιδιά με τα κοντά παντελονάκια».
Σε λίγη ώρα μια έκρηξη έσπασε τα τύμπανα των εμπλεκομένων. Επικράτησε μια αφύσικη σιωπή. Από ψηλά στου Γκύζη ακούγονταν μόνο σποραδικές ριπές από το BAR. Όταν κάθισε η σκόνη, ο τοίχος των φυλακών Αβέρωφ είχε διαλυθεί. Ήταν μια άμορφη μάζα από πέτρες και χώματα.
Φτερά στα πόδια
Εκτός από τις εφεδρείες που είχε προνοήσει ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, όλη η δύναμη του 3ου Συντάγματος εφόρμησε στον διαλυμένο τοίχο. Οι δωσίλογοι έτρεχαν να κρυφτούν μέσα στη γυναικεία πτέρυγα, κάποιοι άλλοι με τα όπλα στο χέρι προκλητικά βγήκαν από τον τοίχο και άρχισαν να πυροβολούν. Με φτερά στα πόδια που δίνει ο φόβος, αφού ήξεραν τι τους περιμένει για τα εγκλήματά τους, κάποιοι έφτασαν στην Αλεξάνδρας και από κει κατευθύνθηκαν προς την Κηφισίας.
Οι άνδρες του ΕΛΑΣ μπήκαν μέσα στις φυλακές. Οι περισσότεροι δωσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών, πέταξαν τα όπλα και άρχισαν να παραδίδονται. Οι περισσότεροι εκλιπαρούσαν για τη ζωή τους. Πολλοί είχαν ανάμεσα στο παντελόνι τους σημάδια από ούρα. Φόβος. Θα πλήρωναν για όσα είχαν κάνει με σκοπό το προσωπικό κέρδος. Εκατόν τριάντα δωσίλογοι σχημάτιζαν ουρά ο ένας πίσω από τον άλλον με τους άνδρες του ΕΛΑΣ δεξιά και αριστερά τους να είναι έτοιμοι να τους μεταφέρουν προς τις ανατολικές συνοικίες.
«Θα καλοπεράσετε, πουλάκια μου», «Προδότες, πού είναι τα φιλαράκια σας να σας σώσουν», ακούγονταν λόγια προς τους προδότες που έτρεμαν. Ένας μαχητής του ΕΛΑΣ αναγνώρισε τον δωσίλογο που πρόδωσε τον αδερφό του. Τον πλησίασε, έβγαλε μια φωτογραφία. Του την έδειξε και τον έφτυσε στο πρόσωπο: «Τον θυμάσαι τον Κώστα από την Καισαριανή;» του είπε.
Καθώς οι δωσίλογοι έβγαιναν αιχμάλωτοι, οι άνδρες του ΕΛΑΣ άρχισαν να τους χλευάζουν και να τραγουδούν: «Τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Το ένα μου φωνάζει si, το άλλο μου φωνάζει ja, τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Το ένα είναι του μακαρονά, το άλλο είναι του Γερμαναρά και το τρίτο είναι το δικό μας, γαμώ το κέρατο μας, αγάπη μου γλυκιά».
Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ έδειχνε ευχαριστημένος. Όλα είχαν πάει όπως τα είχε σχεδιάσει. Οι δωσίλογοι ήταν αιχμάλωτοι και θα περνούσαν όλοι τους από λαϊκά δικαστήρια. Η ποινή για τις άθλιες πράξεις τους θα ήταν μία: Θάνατος.
Άγγλοι… φίλοι
Οι ώρες περνούσαν, οι φυλακές βρίσκονταν στα χέρια των ανταρτών. Ανάμεσα στα πτώματα κάποιων δωσίλογων που λιντσαρίστηκαν με το που έπεσε ο τοίχος, κείτονταν και εκείνα κάποιων χωροφυλάκων που πέθαναν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Το ξημέρωμα ένας βόμβος, μακρινός στην αρχή, εντονότερος σε λίγα λεπτά, διέκοψε την ηρεμία.
Η Βασιλική Αεροπορία της Αγγλίας είχε αποφασίσει να πάρει το παιχνίδι στα χέρια της. Δεν θα άφηνε κάποιους εφεδρικούς αντάρτες να ξεφτιλίσουν το στέμμα. Ο ήχος των Μποφάιτερς και των Σπιτφάιρ, από το 39ο σμήνος της RAF, γινόταν ολοένα και δυνατότερος. Έφτασαν επάνω από τις φυλακές και άρχισαν να αδειάζουν τις ρουκέτες τους. Η περιοχή των Αμπελοκήπων βομβαρδιζόταν. Πέντε αγγλικά αεροσκάφη διέγραφαν κύκλους και χτύπησαν 36 φορές τις ανταρτοκρατούμενες φυλακές.
Οι αντάρτες, που περίμεναν κάτι τέτοιο, είχαν καλυφθεί εγκαίρως. Τα χτυπήματα από τις ρουκέτες, όμως, ήταν σκληρά και συνεχή. Δεν είχαν τρόπο να απαντήσουν. Καθηλώθηκαν. Ξαφνικά η γη άρχισε να τρέμει. Όχι από τις βόμβες, αλλά από τις ερπύστριες. Αγγλικά τανκς έρχονταν από την Αλεξάνδρας. Οι φυλακές έπρεπε να ανακαταληφθούν. Οι δωσίλογοι δεν έπρεπε να πέσουν στα χέρια του ΕΛΑΣ.
«Καπετάνιε, έρχονται τανκς από τη Σκομπία» ούρλιαξε στο αυτί του Μαυροθαλασσίτη, για να ακουστεί επάνω από τον ήχο των βομβών που έσκαγαν γύρω τους, ο λοχίας του ΕΛΑΣ και του έδειξε με το χέρι του προς την περιοχή του Κολωνακίου. «Τους συνοδεύουν και Ριμινήτες».
Ο Μαυροθαλασσίτης δεν απάντησε, απλά χαμογέλασε με πίκρα. Οι εντολές του ήταν σαφέστατες: «Δεν χτυπάμε τους Άγγλους».
Οι κυβερνητικές δυνάμεις διέσωσαν από τα χέρια των ΕΛΑΣιτών 189 κρατούμενους. Γρήγορα γρήγορα τους στοίβαξαν σε καμιόνια και τους μετέφεραν στο Παλαιό Φάληρο, όχι σε κάποιες φυλακές, αλλά σε ένα στρατόπεδο των Άγγλων, προκειμένου να είναι ασφαλείς. Δεν κατάφεραν να διαφύγουν από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ 130 δωσίλογοι. Οι φυλακές πέρασαν πάλι υπό τον έλεγχο των κυβερνητικών.
Εκτός από τις εφεδρείες που είχε προνοήσει ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, όλη η δύναμη του 3ου Συντάγματος εφόρμησε στον διαλυμένο τοίχο. Οι δωσίλογοι έτρεχαν να κρυφτούν μέσα στη γυναικεία πτέρυγα, κάποιοι άλλοι με τα όπλα στο χέρι προκλητικά βγήκαν από τον τοίχο και άρχισαν να πυροβολούν. Με φτερά στα πόδια που δίνει ο φόβος, αφού ήξεραν τι τους περιμένει για τα εγκλήματά τους, κάποιοι έφτασαν στην Αλεξάνδρας και από κει κατευθύνθηκαν προς την Κηφισίας.
Οι άνδρες του ΕΛΑΣ μπήκαν μέσα στις φυλακές. Οι περισσότεροι δωσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών, πέταξαν τα όπλα και άρχισαν να παραδίδονται. Οι περισσότεροι εκλιπαρούσαν για τη ζωή τους. Πολλοί είχαν ανάμεσα στο παντελόνι τους σημάδια από ούρα. Φόβος. Θα πλήρωναν για όσα είχαν κάνει με σκοπό το προσωπικό κέρδος. Εκατόν τριάντα δωσίλογοι σχημάτιζαν ουρά ο ένας πίσω από τον άλλον με τους άνδρες του ΕΛΑΣ δεξιά και αριστερά τους να είναι έτοιμοι να τους μεταφέρουν προς τις ανατολικές συνοικίες.
«Θα καλοπεράσετε, πουλάκια μου», «Προδότες, πού είναι τα φιλαράκια σας να σας σώσουν», ακούγονταν λόγια προς τους προδότες που έτρεμαν. Ένας μαχητής του ΕΛΑΣ αναγνώρισε τον δωσίλογο που πρόδωσε τον αδερφό του. Τον πλησίασε, έβγαλε μια φωτογραφία. Του την έδειξε και τον έφτυσε στο πρόσωπο: «Τον θυμάσαι τον Κώστα από την Καισαριανή;» του είπε.
Καθώς οι δωσίλογοι έβγαιναν αιχμάλωτοι, οι άνδρες του ΕΛΑΣ άρχισαν να τους χλευάζουν και να τραγουδούν: «Τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Το ένα μου φωνάζει si, το άλλο μου φωνάζει ja, τίνος είναι, βρε γυναίκα, τα παιδιά; Το ένα είναι του μακαρονά, το άλλο είναι του Γερμαναρά και το τρίτο είναι το δικό μας, γαμώ το κέρατο μας, αγάπη μου γλυκιά».
Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ έδειχνε ευχαριστημένος. Όλα είχαν πάει όπως τα είχε σχεδιάσει. Οι δωσίλογοι ήταν αιχμάλωτοι και θα περνούσαν όλοι τους από λαϊκά δικαστήρια. Η ποινή για τις άθλιες πράξεις τους θα ήταν μία: Θάνατος.
Άγγλοι… φίλοι
Οι ώρες περνούσαν, οι φυλακές βρίσκονταν στα χέρια των ανταρτών. Ανάμεσα στα πτώματα κάποιων δωσίλογων που λιντσαρίστηκαν με το που έπεσε ο τοίχος, κείτονταν και εκείνα κάποιων χωροφυλάκων που πέθαναν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Το ξημέρωμα ένας βόμβος, μακρινός στην αρχή, εντονότερος σε λίγα λεπτά, διέκοψε την ηρεμία.
Η Βασιλική Αεροπορία της Αγγλίας είχε αποφασίσει να πάρει το παιχνίδι στα χέρια της. Δεν θα άφηνε κάποιους εφεδρικούς αντάρτες να ξεφτιλίσουν το στέμμα. Ο ήχος των Μποφάιτερς και των Σπιτφάιρ, από το 39ο σμήνος της RAF, γινόταν ολοένα και δυνατότερος. Έφτασαν επάνω από τις φυλακές και άρχισαν να αδειάζουν τις ρουκέτες τους. Η περιοχή των Αμπελοκήπων βομβαρδιζόταν. Πέντε αγγλικά αεροσκάφη διέγραφαν κύκλους και χτύπησαν 36 φορές τις ανταρτοκρατούμενες φυλακές.
Οι αντάρτες, που περίμεναν κάτι τέτοιο, είχαν καλυφθεί εγκαίρως. Τα χτυπήματα από τις ρουκέτες, όμως, ήταν σκληρά και συνεχή. Δεν είχαν τρόπο να απαντήσουν. Καθηλώθηκαν. Ξαφνικά η γη άρχισε να τρέμει. Όχι από τις βόμβες, αλλά από τις ερπύστριες. Αγγλικά τανκς έρχονταν από την Αλεξάνδρας. Οι φυλακές έπρεπε να ανακαταληφθούν. Οι δωσίλογοι δεν έπρεπε να πέσουν στα χέρια του ΕΛΑΣ.
«Καπετάνιε, έρχονται τανκς από τη Σκομπία» ούρλιαξε στο αυτί του Μαυροθαλασσίτη, για να ακουστεί επάνω από τον ήχο των βομβών που έσκαγαν γύρω τους, ο λοχίας του ΕΛΑΣ και του έδειξε με το χέρι του προς την περιοχή του Κολωνακίου. «Τους συνοδεύουν και Ριμινήτες».
Ο Μαυροθαλασσίτης δεν απάντησε, απλά χαμογέλασε με πίκρα. Οι εντολές του ήταν σαφέστατες: «Δεν χτυπάμε τους Άγγλους».
Οι κυβερνητικές δυνάμεις διέσωσαν από τα χέρια των ΕΛΑΣιτών 189 κρατούμενους. Γρήγορα γρήγορα τους στοίβαξαν σε καμιόνια και τους μετέφεραν στο Παλαιό Φάληρο, όχι σε κάποιες φυλακές, αλλά σε ένα στρατόπεδο των Άγγλων, προκειμένου να είναι ασφαλείς. Δεν κατάφεραν να διαφύγουν από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ 130 δωσίλογοι. Οι φυλακές πέρασαν πάλι υπό τον έλεγχο των κυβερνητικών.
Τα «Δεκεμβριανά» διήρκεσαν 33 ημέρες. Ο ΕΛΑΣ, ενώ αρχικά είχε τις τακτικές πρωτοβουλίες στην πρωτεύουσα, στη συνέχεια δεν είχε τις στρατηγικές. Και αυτό του στοίχισε. Μέρα με τη μέρα, οι Άγγλοι, αργά, αλλά σταθερά, άρχισαν να καταλαμβάνουν τη μια μετά την άλλη τις συνοικίες της Αθήνας. Μάταια ο εφεδρικός ΕΛΑΣ της πρωτεύουσας περίμενε να κατέβουν από την Πάρνηθα, που είχαν προσεγγίσει και φτάσει, τα μάχιμα τμήματά του. Μάταια περίμεναν τον Άρη να μπει στην πόλη. Τον είχαν στείλει όχι εκεί που χρειαζόταν, αλλά στην Ήπειρο. Στις 11 Ιανουαρίου, ημέρα Πέμπτη, ο ΕΛΑΣ υποχωρεί σε όλα τα μέτωπα της πρωτεύουσας και αναγκάζεται να συνθηκολογήσει. Υπογράφεται η ανακωχή ανάμεσα στις βρετανικές δυνάμεις και τον ΕΛΑΣ. Τη συμφωνία υπογράφει ο Σκόμπι και για τον ΕΛΑΣ οι Παρτσαλίδης, Ζεύγος, Αθηνέλλης και Μακρίδης.
Τα επόμενα λεπτά μετά την υπογραφή η χώρα έζησε ένα απίστευτο κύμα «λευκής τρομοκρατίας». Παρακρατικοί, πρώην συνεργάτες των Γερμανών, μπορούσαν να εισβάλουν σε όποιο σπίτι ήθελαν, να βιάσουν, να δολοφονήσουν, να βασανίσουν όποιον ήθελαν, και όχι μόνο να μείνουν ατιμώρητοι για τις πράξεις τους, αλλά και να ανέλθουν στον κρατικό μηχανισμό.
Ο Σταύρος Μαυροθαλασσίτης συνελήφθη και εξορίστηκε στη Μακρόνησο για να αναμορφωθεί από εξαιρετικούς ανθρώπους, μορφωμένους, καλλιεργημένους, γεμάτους ήθος και αγάπη για τον συνάνθρωπό τους, σε εκείνον τον Παρθενώνα λοιπόν έπρεπε να γίνει «Έλλην πατριώτης».
Τον Πλυτζανόπουλο, τον άνθρωπο που ούρλιαζε στο μπλόκο της Κοκκινιάς «η Κοκκινιά δεν είναι εδώ, η Γερμανία είναι εδώ. Πάρτε το χαμπάρι, θα πεθάνετε όλοι σας», για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα και σαν γνήσιο πατριώτη, τον Μάρτιο του 1947 το Γ’ Δικαστήριο δωσιλόγων θα τον αθωώσει μαζί με άλλους και στη συνέχεια θα προαχθεί για τις υπηρεσίες του σε υποστράτηγο του κυβερνητικού στρατού. Θα τιμηθεί και επί χούντας που, εκτός των άλλων τιμών, θα διορίσει και τον ανιψιό του Νίκο δήμαρχο στην Κοκκινιά. Την περιοχή που αιματοκύλησε.
Ο 17χρονος Ανδρέας από τους Αμπελοκήπους συνελήφθη από άνδρες της Ασφάλειας και των ταγμάτων ασφαλείας μέσα στο σπίτι του και ενώ ετοιμαζόταν να ανέβει στο βουνό. Μπροστά στα μάτια του ξυλοκόπησαν την ηλικιωμένη μάνα του, ξεγύμνωσαν την αδερφή του και άρχισαν να την κλωτσούν στο στήθος και τα γεννητικά όργανα. Στη συνέχεια τη βίασαν τρεις από αυτούς, ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν προκλητικά για να καλύψουν τις φωνές και τα ουρλιαχτά της στη γειτονιά: «Γεια σας ταγματασφαλίτες, χωροφύλακες και χίτες. Δεν είμαστε κομμουνισταί, ούτε και λαοκράται, είμαστε ελληνόπουλα, χίτες, επαναστάται. Γεια σου Μαγγανά μου, γεια σου με τους χίτες τα παιδιά σου».
Ο Ανδρέας δεν κατάφερε να ανέβει στο βουνό. Μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο, αφού ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία. Υπηρέτησε στο ΑΕΤΟ. Δολοφονήθηκε την 1η Μαρτίου του 1948, μαζί με άλλους 300 φαντάρους στα ενορχηστρωμένα επεισόδια.
Ο διοικητής της Μακρονήσου με το περίστροφο στο χέρι έτρεχε πάνω κάτω και φώναζε να συνεχίσουν να πυροβολούν τους ανυπεράσπιστους κρατούμενους φαντάρους: «Δεν βλέπω αίμα, δεν βλέπω αίμα», ούρλιαζε…
Τα επόμενα λεπτά μετά την υπογραφή η χώρα έζησε ένα απίστευτο κύμα «λευκής τρομοκρατίας». Παρακρατικοί, πρώην συνεργάτες των Γερμανών, μπορούσαν να εισβάλουν σε όποιο σπίτι ήθελαν, να βιάσουν, να δολοφονήσουν, να βασανίσουν όποιον ήθελαν, και όχι μόνο να μείνουν ατιμώρητοι για τις πράξεις τους, αλλά και να ανέλθουν στον κρατικό μηχανισμό.
Ο Σταύρος Μαυροθαλασσίτης συνελήφθη και εξορίστηκε στη Μακρόνησο για να αναμορφωθεί από εξαιρετικούς ανθρώπους, μορφωμένους, καλλιεργημένους, γεμάτους ήθος και αγάπη για τον συνάνθρωπό τους, σε εκείνον τον Παρθενώνα λοιπόν έπρεπε να γίνει «Έλλην πατριώτης».
Τον Πλυτζανόπουλο, τον άνθρωπο που ούρλιαζε στο μπλόκο της Κοκκινιάς «η Κοκκινιά δεν είναι εδώ, η Γερμανία είναι εδώ. Πάρτε το χαμπάρι, θα πεθάνετε όλοι σας», για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα και σαν γνήσιο πατριώτη, τον Μάρτιο του 1947 το Γ’ Δικαστήριο δωσιλόγων θα τον αθωώσει μαζί με άλλους και στη συνέχεια θα προαχθεί για τις υπηρεσίες του σε υποστράτηγο του κυβερνητικού στρατού. Θα τιμηθεί και επί χούντας που, εκτός των άλλων τιμών, θα διορίσει και τον ανιψιό του Νίκο δήμαρχο στην Κοκκινιά. Την περιοχή που αιματοκύλησε.
Ο 17χρονος Ανδρέας από τους Αμπελοκήπους συνελήφθη από άνδρες της Ασφάλειας και των ταγμάτων ασφαλείας μέσα στο σπίτι του και ενώ ετοιμαζόταν να ανέβει στο βουνό. Μπροστά στα μάτια του ξυλοκόπησαν την ηλικιωμένη μάνα του, ξεγύμνωσαν την αδερφή του και άρχισαν να την κλωτσούν στο στήθος και τα γεννητικά όργανα. Στη συνέχεια τη βίασαν τρεις από αυτούς, ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν προκλητικά για να καλύψουν τις φωνές και τα ουρλιαχτά της στη γειτονιά: «Γεια σας ταγματασφαλίτες, χωροφύλακες και χίτες. Δεν είμαστε κομμουνισταί, ούτε και λαοκράται, είμαστε ελληνόπουλα, χίτες, επαναστάται. Γεια σου Μαγγανά μου, γεια σου με τους χίτες τα παιδιά σου».
Ο Ανδρέας δεν κατάφερε να ανέβει στο βουνό. Μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο, αφού ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία. Υπηρέτησε στο ΑΕΤΟ. Δολοφονήθηκε την 1η Μαρτίου του 1948, μαζί με άλλους 300 φαντάρους στα ενορχηστρωμένα επεισόδια.
Ο διοικητής της Μακρονήσου με το περίστροφο στο χέρι έτρεχε πάνω κάτω και φώναζε να συνεχίσουν να πυροβολούν τους ανυπεράσπιστους κρατούμενους φαντάρους: «Δεν βλέπω αίμα, δεν βλέπω αίμα», ούρλιαζε…